Wat maakt liefdesrelaties duurzaam en crisisbestendig?

Als je aan competitiesport doet – tennis bijvoorbeeld – is het logisch dat je een tegenspeler kiest die ongeveer hetzelfde niveau heeft als jij. Iemand die te sterk is slaat je de ballen om de oren en andersom wordt het ook een onbevredigende partij. In een liefdesrelatie gaat het er eigenlijk niet zo heel anders aan toe, maar veel mensen kiezen door onbewuste motieven en onzekerheid voor een partner die niet goed bij ze past.

Het grote gevaar van verliefdheid is dat ze soms halfblind maakt. Het is een waan die je minder scherp laat kijken naar de duistere kantjes van je partner, en jullie relatie. Uit onderzoek van het getrouwde psychologenduo Barelds en Dijkstra blijkt bijvoorbeeld dat mensen hun partner aantrekkelijker inschatten dan hoe die partners zichzelf zien. Zij dichten hun partners ook vaker mooie eigenschappen toe. Verliefdheid is een krachtige ‘drugsroes’die maakt dat je je meer verbonden voelt en meer van elkaar accepteert. Dat is zowel mooi als gevaarlijk. Vooral als je van nature flexibel en meegaand bent, openstaat voor andere werelden en nieuwe ervaringen, kun je in een relatie grenzen laten vervagen (die je soms maar beter intact kunt houden). Een nieuwe partner kan je leven verrijken of verarmen. Door die sportieve partner ben je misschien bereid te stoppen met roken en te beginnen met hardlopen, met een ander verander je langzaam in een nachtdier die feesten afloopt en coke snuift. Met weer een andere partner laat je je misschien wel bekeren tot een zelfhulp-sekte. (Echt gebeurd, met een en dezelfde persoon.)

Kiezen voor een partner is dus ook kiezen voor een bepaalde persoonlijke ontwikkeling. Al is het maar omdat je een manier moet vinden om met jullie verschillen en onhebbelijkheden te leven. Als jij chaotisch en slordig bent, dan is het nu niet meer alleen jouw probleem, maar ook die van je partner. Als jouw partner schulden heeft en veel vloekt, dan heb jij daar ook last van. Het grootste obstakel is meestal een verschil in essentiële relatiebehoeften. Als jij liefst al je vrije tijd samen wilt doorbrengen en drie kinderen wilt baren, heb je weinig te zoeken bij een partner die graag alleen en kinderloos is. Partners die voldoende relatiebehoeften en karaktereigenschappen gemeen hebben, hebben alvast een goede basis om hun verschillen en problemen glad te strijken, want het is alvast onmogelijk een partner te vinden die op alle fronten matcht. Gelukkig maar. Als jij jouw ideale fantasiepartner zou krijgen, dan zou dat waarschijnlijk een suffe ongeïnspireerde bedoening worden. In de praktijk kiezen wij sowieso níet op wie we vallen, het kiest ons.

Het gevoel een match te zijn
Over het algemeen voelen we intuïtief prima aan wie er bij ons past en wie niet. Zelfs als we verliefd zijn en niks liever willen dan bij deze persoon blijven, weten we meestal dat we geen ideale match zijn. Helaas zullen we onszelf willen voorhouden dat het in de toekomst ‘misschien, ooit, vast’ goed komt. ‘Als we eenmaal een kind hebben, dan wordt hij vast wel lief en zorgzaam.’ ‘Als ze ooit lekker haar in vel zit, dan komt alles goed.’ Dit is een riskante strategie. Soms zullen ontevreden partners een slechte relatie in een nieuwe fase willen dwingen, door er op te staan samen te wonen of een kind te nemen. Het zal niet verbazen dat een liefdesrelatie daar zelden beter van wordt. Onderzoek laat zien dat partners die langer samen zijn om precies dezelfde issues vechten als in het begin van hun samenzijn. Zo’n zeventig procent van relatieconflicten valt in de categorie ‘permanent’. Laat je dus niet opjagen door je eigen fantasie over hoe leuk jullie relatie zou moeten zijn. Zelfkennis en eerlijkheid tegenover jezelf en de ander zijn essentiële pijlers in elke relatie. Op die manier kom je er namelijk sneller achter of jullie relatie op de lange termijn ook bevredigend kan worden. Met romantiek alleen kom je er in ieder geval niet.

Concrete signalen die aangeven dat jullie niet goed matchen? De mate waarin je geliefde integreert in je normale leven is alvast één graadmeter. Als je merkt dat het niet botert tussen je geliefde en je vriendenkring bijvoorbeeld, dan is dat geen goed teken. Het netwerk dat je in de loop van je leven hebt opgebouwd zegt veel over wie je bent en hoe jij jezelf ziet. Grote kans dat je je partner ergens in dat netwerk via via ontmoet(te). Zo iemand is dan al bijna in jouw leven geïntegreerd. Jullie hebben dan vast al veel gemeen: gemeenschappelijke kennissen, professionele achtergrond, hobby’, enzovoorts. Hierom ook hebben vrienden die ‘ineens’ toch verliefd worden een voorsprong als het gaat om duurzaamheid. Tegenwoordig komen mensen vaker hun partner buiten hun directe netwerk tegen, op een datingsite bijvoorbeeld. Het voordeel kan zijn dat je op die manier een voor jou geheel nieuwe wereld leert kennen en daar veel van opsteekt. Het nadeel kan zijn dat je verliefd wordt op iemand die verder eigenlijk niet zo vanzelfsprekend in je leven past. (Toegegeven: sommige mensen zitten klem in een wereldje waarin ze doodongelukkig zijn, in dat geval kan een ‘alternatieve’ partner een reddingsboei zijn.)

Is zo’n relatie gedoemd te mislukken? Dat hoeft niet, daar weet ik toevallig wel wat van. Mijn Spaanse vader leek geenszins een ideale partner toen hij in mijn moeders (Hollandse) leventje verzeild raakte. Haar familieleden en vrienden konden aanvankelijk weinig met die filosofische Spanjaard, die vaak met een onverstaanbaar accent sprak, over dingen die hen verder totaal niet interesseerden. Het leek aan alle kanten gedoemd te mislukken. Moeder, afkomstig uit een nuchter Fries arbeidersgezin, sprak goed Spaans maar het verschil tussen hun persoonlijkheden lijkt groter dan die tweeduizend kilometer tussen Noord- en Zuid-Europa. Hij is een aparte mix van een intellectuele dromer en een kinderlijk enthousiaste sportieveling (schaatsen, windsurfen en snowboarden). Zij is een nuchtere, praktische realist, vooral gefocust op het huishouden en wat er op Facebook gebeurt (vroeger tv). Hun belangrijkste overeenkomst lijkt te zijn dat ze zich allebei goed alleen kunnen vermaken en weinig bevestiging van elkaar nodig hebben. Ook met de lichamelijke aantrekking zit het goed. Dat is genoeg gebleken voor een fijne relatie die nu al meer dan veertig jaar duurt.

Gelijkwaardig en aanvullend
Relaties, zowel romantische als vriendschappelijke, branden op een mengeling van gezond opportunisme, wederzijds vertrouwen, gelijkwaardigheid en gedeelde ervaringen. Je wordt nou eenmaal eerder vrienden met iemand waar je iets aan hebt en bij wie je jouw behoeften en interesses kwijt kunt. Zowel in woorden als daden. Dat houdt paradoxaal genoeg ook in dat relaties een bepaalde gelijkwaardigheid vereisen. Als één van beide partners te weinig uit zo’n relatie haalt dan houdt zo’n relatie al snel op. Je moet elkaar wel allebei iets te bieden hebben.

Die gelijkwaardigheid is lang niet altijd één op één. Wat voor een buitenstaander een ongelijkwaardige (tot mislukken gedoemde) relatie lijkt, kan in de praktijk prima werken. Als buitenstaander zie je niet altijd wat mensen precies bindt. Iemand die op sleeptouw genomen wil worden, heeft baat bij een regelneef als partner, iemand die graag alles bepaalt. Iemand die graag doceert, praat en inspireert kan prima samen met iemand die graag luistert en leert. Iemand die zich nodig en nuttig wil voelen en graag verzorgt, matcht met iemand die zich graag laat pamperen of snel in de problemen komt. Iemand die graag alleen op pad gaat, gaat goed samen met iemand die graag alleen thuis is. Samen eten en slapen worden dan bijvoorbeeld de ingrediënten die zo’n relatie leuk genoeg maken. Als verschillende verlangens elkaar toevallig goed aanvullen, kun je een prima relatie hebben. Er is daarin best een goed evenwicht te bereiken.

De meeste ‘goede’ relaties laten zich over het algemeen makkelijker ontleden: die mensen hebben vaak gewoon veel met elkaar gemeen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die voldoende op elkaar lijken en de wereld met eenzelfde soort bril bekijken vaak duurzamere en bevredigendere relaties hebben. Het zal niet verbazen dat deze mensen elkaar beter begrijpen, elkaar sneller vertrouwen en elkaars misstappen makkelijker vergeven en elkaar daardoor een beter gevoel geven.

Uit onderzoek blijkt ook dat mensen van nature geneigd zijn méér over te hebben voor de mensen die op henzelf lijken. We worden in al onze relaties daarom meer gedreven door herkenning dan door de zucht naar het onbekende. Niet alleen een geestelijke klik, ook enige fysieke gelijkenis vergroot vaak de gevoelsband.

Mensen hebben blijkbaar graag partners die enigszins matchen qua aantrekkelijkheid. Dat voorkomt jaloezie en een ongelijke concurrentiestrijd. Handig. In de praktijk kunnen onderlinge verschillen natuurlijk razend interessant en leerzaam zijn, maar je hebt daarnaast ook voldoende overeenkomsten nodig om ze te compenseren. Als je langere tijd gelukkig samen wilt zijn tenminste.

De partnerkeuze van mensen met duurzame relaties lijkt misschien wat risicoloos en conservatief, maar uit onderzoek blijkt dat het fijn is een partner te hebben die op je lijkt. Relaties die gebaseerd zijn op passie en vuurwerk omdat de partners juist niet zo op elkaar lijken, houden minder lang stand. Volgens een recent onderzoek van het CBS stranden twee op de vijf huwelijken doordat de persoonlijkheden botsen. Vooral overeenkomstige intelligentie, smaak, humor en sterke normen en waarden zijn belangrijk. Het communiceert veel makkelijker als je op elkaar lijkt, het minimaliseert strijd en conflict. De ander snapt eerder waar je het over hebt. Daarnaast houden we van mensen die ons waarderen om wie we zijn. Dat geeft meer zelfvertrouwen en je voelt je sowieso veel meer gewaardeerd door iemand die jou ziet zoals jij jezelf ziet. Van zo iemand kun je veel meer hebben.

Wat maakt relaties crisisbestendig en dus duurzaam?
Behalve gelijkwaardigheid spelen ook een gezamenlijk verleden en gedeelde belangen een bindende rol. Mensen die samen veel hebben doorgemaakt en veel tijd en moeite in elkaar hebben geïnvesteerd, ervaren ook een hechtere relatie. Dat zullen ze niet zomaar op willen opgeven. Die relatie heeft de tand des tijds doorstaan en ook dát geeft een band. De factor tijd verklaart ook dat je bevriend kunt zijn met mensen, die je – wanneer je ze nú zou ontmoeten – niet eens op de koffie zou willen hebben. Het verklaart ook waarom mensen die kwa persoonlijkheid van elkaar verschillen of elkaars leven niet verrijken bij elkaar blijven: de macht der gewoonte. Dat wat we kennen – zelfs als het slecht is – laten we niet zomaar los.

Voldoende gelijkwaardigheid, een gemeenschappelijk verleden en wederzijdse tevredenheid helpen een relatie dus in stand te houden. Geen enkele relatie is echter onvoorwaardelijk en niets kan een relatie zó op de proef stellen en veranderen als een flinke crisis. Een crisis – per definitie een ontwrichtende ervaring – verandert vaak niet alleen individuele behoeften, maar soms ook verwachtingen binnen de relatie. Vooral relaties die gefundeerd zijn op specifieke voorwaarden (seksuele aantrekkelijkheid, context, levensfase of activiteit) kunnen in zwaar weer komen. Hoe specifieker de voorwaarden waarop de relatie is gestoeld en hoe minder je gemeen hebt, hoe makkelijker het mis kan gaan. Je kunt vast al voorspellen dat de relaties van mensen die hechten aan fysieke aantrekkingskracht en sociale status een makkelijk slachtoffer zijn.

Maar dat is geen wet: een crisis kan ‘oppervlakkige’ relaties verdiepen en oude ‘hechte’ relaties breken. Het kenmerk van crisis is nu eenmaal dat je de uitwerking ervan niet goed kunt voorspellen. Dat maakt de crisis tot een crisis. De dood van een kindje, burn-out door je werk, baan kwijt, traumatisch ongeluk: het zijn allemaal situaties waarin je niet alleen jezelf in zekere zin opnieuw moet uitvinden, ook de relatie krijgt een nieuwe vorm. En die moet wel bij jullie allebei passen.

Een belangrijke voorspeller of partners bij elkaar blijven is overigens niet hoe vaak ze conflicten en ruzies hebben, maar hoe ze die ruzies oplossen. Sommige notoire ruziemakers hebben een prima relatie. Dat komt doordat zij met hun woorden en gedrag de ander niet nodeloos kwetsen en weinig schade aanrichten.

Sommige partners zullen altijd lastig blijven
Tot slot zijn er nog enkele individuele factoren die iemand tot een minder goede partner op de lange termijn maken. Sommige mensen ontberen warmte en medeleven en hechten zich nauwelijks. Ze zijn daardoor nogal instrumenteel en berekenend in hun relaties. Zolang zij er voldoende voor zichzelf uithalen, zullen ze hun best doen, maar als er moeilijkheden dreigen, zullen zij zonder veel moeite afhaken. Dit gebrek aan loyaliteit en medeleven is aan de buitenkant niet altijd makkelijk te zien, vooral niet als je verliefd bent: mensen met een narcistische of psychopathische aanleg bijvoorbeeld kunnen extreem charmant en aantrekkelijk zijn, maar als partner dé hel. Twijfel je over de loyaliteit van je partner? Loyaliteit laat zich alleen testen door een tijdlang samen te zijn en voldoende hoogte- en dieptepunten te hebben beleefd. Geef het tijd en overschrijd niet je eigen grenzen alleen om een ander bij je te houden. Liefde groeit nooit door je als een dweil te laten behandelen.

Andere partners zijn onschuldiger, maar kunnen door hun egocentrische aard ook een moeizame partij maken. Sommige mensen zijn vooral gericht op eigen successen, plezier of prestaties en niet op het hebben van een fijne, gelijkwaardige relatie. Soms is dat een gevolg van de specifieke levensfase waarin iemand zit: jonge mensen kunnen soms onevenredig gefocust zijn op hun eigen carrière. Vaak trekt dat later wel weer bij, maar als die egocentriciteit een stabiele karaktertrek is, dan moet je als partner op een gegeven eerlijk de balans opmaken. Wanneer jij voelt dat je teveel moeite doet om iets van de relatie maken, zonder dat je partner jou voldoende tegemoet komt, dan zit je waarschijnlijk in de verkeerde relatie. Als meerdere gesprekken en crises niet voor een nieuw evenwicht zorgen, dan wordt het tijd voor afscheid.

Ook de aanwezigheid van sommige psychische klachten – waardoor iemand continu met zichzelf bezig is en daardoor weinig ruimte heeft voor een ander – kunnen een relatie lastig en breekbaar maken. Iemand mist dan misschien de motivatie, loyaliteit of vaardigheden om er echt iets van te willen of kunnen maken. In de verliefde fase zullen die gebreken geen doorn in het oog zijn, maar daarna steken ze waarschijnlijk al snel de kop op. Zo’n relatie kan op een gegeven moment veranderen in een hulpverlener-patiënt-relatie. Toegegeven, dat kan soms heel lang goed gaan als beide partner zich in die rol schikken. Maar, het zal niemand verbazen dat gelukkige, stabiele mensen over het algemeen ook makkelijke partners zijn. De beste manier om aan je liefdesleven te werken is niet om de ander of jezelf continu te proberen bewegen tot verandering. De beste manier is om zelf gelukkig te zijn, ook zonder partner. Gelukkige mensen hebben vaak betere relaties, juist omdat ze die relatie niet per se nodig hebben. Ze zullen eerder stoppen als de relatie gewoon niet werkt, maar ze hebben ook meer positieve energie om er wel iets van te maken.

We eindigen met goed nieuws: verschillen in persoonlijkheid en behoeften kunnen tot op zekere hoogte overbrugd worden door een goede communicatie.

Meer lezen over goede relaties?
Hoe houd je het langer (en gelukkiger) met elkaar uit? Twintig adviezen.