Tien, nee elf open deuren over geluk (die we bijna allemaal missen)

1. Allereerst, wat is geluk nou eigenlijk?
Geluk is niet iets waar je lang over na moet denken of hard naar op zoek moet gaan. Mensen die dat doen, zijn meestal ongelukkig. Want wat is dat geluk nu helemaal waarnaar mensen zo verlangen? Het antwoord is ontnuchterend: geluk ontstaat pas op het moment dat er geen drang is om het heden te willen veranderen. Het is niets meer dan tevredenheid in of met het huidige moment – zonder verdriet en spijt over wat geweest is, zonder zorgen over de toekomst. Het is een hier en nu-ding. Mensen die gefocust zijn op wat ze op dat moment aan het doen zijn – of dat nou schilderen of afwassen is – zijn gelukkiger dan mensen die dagdromen, tobben en piekeren.

2. Verwacht dus niet dat je het Grote Geluk in de toekomst zult vinden
Omdat het eerste punt wat karig klinkt, hopen mensen het Grote Nooit Aflatende Geluk ooit in de toekomst te vinden. Mensen hebben allerlei veronderstellingen over wat hen gelukkig dan wel ongelukkig zal maken, en ze proberen het een na te streven en het ander te vermijden, maar onderzoek laat zien dat ze hun doel eigenlijk altijd voorbijschieten. Hoeveel status en geld ze ook vergaren, hoe knap de persoon ook is met wie ze verkering hebben, hoeveel Facebook-vrienden ze ook hebben, veel gelukkiger worden ze er niet van. Als mensen genoeg hebben om in hun basisbehoeften te voldoen, blijkt meer, beter, hoger en knapper hen niet gelukkiger te maken.

Waarom is het eigenlijk het zo lastig gelukkig te zijn of te voorspellen wat je gelukkig maakt?

3. Jouw brein is helemaal niet gemaakt om je gelukkig te maken
Ben jij geen vrolijke Frans? Pieker je ’s nachts over jouw toekomst en die van je geliefden? Raak je van de kaart door de toenemende rimpels op je voorhoofd? Angstig over de reorganisatie op je werk? Praat je regelmatig op een minachtende toon tegen jezelf? Gefeliciteerd, je brein werkt precies zoals het hoort! Jouw brein is geëvolueerd om je te helpen overleven, niet om je gelukkig te maken. Het brein is een alarmsysteem en probleemoplosser ineen, geen geluks- en euforiefabriek. Denk dus niet dat er iets mis met je is als je regelmatig ongelukkig bent. Je brein is allereerst ‘gemaakt’ om jou (en eventuele nakomelingen) een veilige toekomst te garanderen, niet om jou permanent in een toestand van gelukzaligheid achterover te laten leunen. Ons brein verwart vooruitgang/succes/geld/status hierom met geluk.

4. Meer vrijheid en mogelijkheden = minder geluk?
Een bizar feit: jij en ik hebben meer vrijheid, mogelijkheden en weelde dan al onze voorouders bij elkaar. Bovendien hebben we (op papier) allemaal dezelfde kansen en mogelijkheden om een groots en meeslepend leven te creëren. Leve de vooruitgang? Het lijkt paradoxaal, maar de moderne welvaartmaatschappij maakt het juist lastig om domweg tevreden te zijn. Het idee dat het leven maakbaar is, geeft veel mensen eindeloze inspiratie en brandstof, maar levert in de praktijk juist veel opgejaagde, ongelukkige zieltjes op. Mensen die continu nadenken over wat hen gelukkiger en succesvoller kan maken, en ondertussen hun leven in het hier en nu verwaarlozen. De drang om alles uit het leven te halen laat mensen teleurgesteld, leeg en verward achter. Door de illusie van maakbaarheid leggen mensen de drempel voor geluk torenhoog en zoeken ze vaak naar de verkeerde dingen op de verkeerde plekken. Moderne mensen zijn neurotische zoekers geworden, geen vinders.

5. Mensen hebben een relatief stabiele geluksbasis
Tegen hun verwachtingen in blijven mensen gemiddeld ongeveer even (on)gelukkig, hoeveel ze ook voor- of achteruitgaan. Het meest verbijsterende voorbeeld hiervan is een onderzoek van ‘geluksprofessor’ Dan Gilbert. Of mensen nou de loterij wonnen of verlamd raakten, het had uiteindelijk veel minder impact op hun geluksniveau dan ze van tevoren verwachtten. Sterker nog: na een jaar waren die mensen over het algemeen even gelukkig als voor het winnende lot of tragische ongeluk. Bijna alles went (behalve interpersoonlijke conflicten, geluidsoverlast, pijn en echte armoede). Hoe gelukkig of ongelukkig je bent is voor zo’n vijftig procent afhankelijk van je genetische make-up (zo blijkt o.a. uit tweelingonderzoek). Slechts zo’n tien procent is afhankelijk van je omstandigheden (zoals werk, levensfase, politiek klimaat). En dan nu het echt goede nieuws: de overblijvende veertig procent is afhankelijk van hoe je naar het leven kijkt. En dat is met een beetje wils- en daadkracht te beïnvloeden.

Dus, hoe kun je iets gelukkiger worden? (Open deuren-alert!)

6. Wees dankbaar voor wat er wel in je leven is
Als je succesvoller en rijker wilt worden is het goed te focussen op wat er mist in je leven. Daar ga je harder door werken. Maar om iets gelukkiger te zijn kun je beter dankbaar zijn voor wat er wél in je leven is. Geluk is een levenshouding, niet iets dat je kunt bezitten. Mensen die ontevreden zijn, zullen vaak harder werken om hun leven beter maken – en dat is soms broodnodig – maar het is goed te realiseren dat alles wat wij in de toekomst proberen te bereiken – mooi huis, diploma, strak lichaam – belooft dat we eindelijk kunnen genieten wanneer we dat eenmaal hebben. We zoeken dus eigenlijk naar voldoende redenen om nú te kunnen genieten. Hoewel het kunstmatig klinkt kun je dankbaarheid best leren. Onderzoek laat zien dat het dagelijks opschrijven of benoemen van drie zaken die wél goed gaan in je leven significant gelukkiger kan maken.

7. Stop met positief denken, doe aan positieve actie
Onderzoek laat zien dat positief denken helemaal niet zo positief uitpakt. Wil je meer succes in je veranderpogingen en gelukkiger zijn? Verander je gedrag. Anders doen lijdt bijna automatisch tot anders voelen en denken. Daadkracht heeft twee grote voordelen boven nadenken. 1. Je gevoel verandert er direct door. Een half uurtje sporten heeft meer effect dan urenlang nadenken en praten over hoe ongelukkig je bent. 2. Daadkracht vergroot automatisch kansen en mogelijkheden. Ongelukkige mensen gaan ervan uit dat gelukkige, succesvolle mensen intelligenter, knapper, rijker of charmanter zijn dan zijzelf. Goed nieuws: dat klopt niet. Geluksvogels zijn eigenlijk alleen iets actiever. Die had je vast niet zien aankomen. Mazzelaars zijn geen zondagskinderen met beter karma dan jij en ik, ze zijn vaak op het juiste moment op de juiste plek, omdat ze op meer plekken komen. Het is een kwestie van statistiek.

8. Stop met piekeren, leer je aandacht focussen
Onderzoek laat zien dat mensen minstens de helft van de tijd bezig zijn met dagdromen, piekeren en tobben en dat het precies die ongecontroleerde, innerlijke monoloog is die ze ongelukkig maakt. Hoe meer de hersenen in het verleden aan het graven zijn of de toekomst proberen te beheersen, hoe meer de aandacht verschuift naar de zaken die níet goed gaan in ons leven. Nadenken over je ellende lijdt meestal tot… nog meer nadenken over je ellende. Vaker je aandacht bij het hier en nu houden, maakt gelukkiger: het helpt als je hobby’s en interesses hebt die dit stimuleren en jou jezelf even helemaal laten vergeten. Hyperfocus en volledige aandacht kunnen extreem gelukkig maken! Maar het maakt ook gelukkiger door te leren je aandacht bij de dagelijkse klusjes te leren houden. Toevallig bestaat er een tak van sport voor waardoor je dit kunt leren. Het heet mindfulness-meditatie en is lang niet zo zweverig als het klinkt. Wetenschappelijk gezien is het duidelijk: meditatie werkt.

9. Wees lief voor anderen
Wees aardig voor de mensen om je heen, vooral (maar zeker niet alleen) voor de mensen die aardig voor jou zijn. Goede relaties zijn mogelijk jouw allerbelangrijkste bron van geluk en gezondheid. Mensen zijn gemaakt om hun lot met anderen te verbinden: zelfs baby’s beginnen na ongeveer een jaar spontaan sociaal gedrag te vertonen door hun speeltjes en afgekloven tarwekoekjes met anderen te delen. Als we de harmonie in onze belangrijkste relaties schaden vanwege eigengewin of status, dan betalen we daarvoor een hoge prijs. Conflict en strijd blijken een van de weinige situaties die nooit wennen, en ze maken mensen structureel ongelukkiger en gestrester. Ook zijn er tal van studies die laten zien hoe vrijwilligerswerk, vrijgevigheid en altruïstisch gedrag bijdragen aan geluk, zelfvertrouwen en geestelijke gezondheid. Dat onderzoek laat ook zien dat mensen die geven gelukkiger zijn dan de mensen die vooral nemen. Vooral jonge mensen, gestimuleerd door onze individualistische maatschappij en de illusie van maakbaarheid zien zichzelf en hun successen als belangrijkste maatstaf in het universum. En dat is teleurstellend, want dit hele universum, inclusief je medemensen, zijn niet in jouw grootsheid geïnteresseerd. Je hebt uiteindelijk meer aan intimiteit en gelijkwaardigheid in je relaties dan bewondering en maatschappelijk succes.

10. Omarm de imperfectie en vergankelijkheid van dit leven
Misschien was je het al duidelijk: het leven is wat gebeurt terwijl jij plannen maakt. Dit universum is niet gemaakt om jou en mij gelukkig te maken: iedereen krijgt zijn portie pech, onrechtvaardigheid, ziekte en drama te verduren en niemand overleeft het. De paradox van de situatie is: hoe minder hard je van deze onvermijdelijke feiten probeert weg te lopen, hoe makkelijker het is gelukkig te zijn. Je mag ondertussen best perfectie in je doelen nastreven, maar verwacht niet dat het lukt (of dat je perfect gelukkig wordt als het wel lukt). Je kunt beter iets doen waar je nú al van gelukkig van wordt, voordat je er status, geld, spirituele verlichting of wereldvrede mee bereikt hebt.

Ik wilde voor ik aan dit artikel begon per se tien open deuren in dit artikel verwerken – omdat het zo’n mooi rond en symmetrisch getal is. Een écht goede schrijver had er verdomme vast tien van kunnen maken! Nu moet ik er mee leren leven dat het er elf worden en ik geen briljant schrijver ben. Boehoehoe. Dit brengt ons – hoe toepasselijk – bij de volgende quote en allerlaatste open deur van dit artikel:

11. ‘Wentel jezelf nooit in zelfmedelijden: het verziekt alles om zich heen’
Dit is het citaat van de briljante komiek Stephen Fry. En het klopt als een bus. Neem jezelf en je ego te serieus en het leven wordt al snel één grote strijd. En natuurlijk, het is goed te strijden voor rechtvaardigheid en het welzijn van jezelf en anderen, maar zonder daarbij de onvolmaaktheid van jezelf en de wereld te accepteren zul je het niet lang volhouden. Wie tenminste af en toe om zichzelf (en de waanzinnige wereld waarin we leven) kan lachen, is een stuk gelukkiger dan diegene die zichzelf continu miskend voelt en alleen nog maar onrechtvaardigheid signaleert.