Vraag & antwoord: waarom doet afwijzing zo’n pijn?

Laatst werd ik na twee weken daten afgewezen door een vrouw die ik eigenlijk niet eens zo interessant of aantrekkelijk vond. Toch had ze wel iets en wilde ik het een kans geven. Ik had mezelf voor haar opengesteld en nu twee weken later voel ik de afwijzing nog. Het steekt. Ik slaap er slecht door, eet weinig en ik begin aan mezelf te twijfelen. De hernia waar ik sinds een jaar last van heb, vind ik minder pijnlijk dan dit. Ik vroeg me ineens af: waarom doet afwijzing eigenlijk zo’n pijn? Ik vind mezelf verder best een leuke kerel en ik heb volgens mij geen overdreven zelfvertrouwen-issues of zo.

De pijn van afwijzing verloopt via dezelfde hersenroute als fysieke pijn laten fMRi-scans zien. Daar is een goede evolutionaire reden voor. Heel vroeger (toen de speer een belangrijker instrument was dan de smartphone) was afwijzing vergelijkbaar met de doodstraf. Als je uit de groep werd geweerd waren je overlevingskansen meteen dramatisch kleiner. Erbij horen was van levensbelang.

Degenen die gevoeliger waren voor afwijzing en daardoor manieren verzonnen om die pijn te voorkomen hadden zowel grotere overlevings- als voortplantingskansen, waardoor deze gevoeligheid aan daarop volgende generaties werd doorgegeven. Hierom ook onthouden wij de pijn van sociale situaties beter dan momenten waar we met ons hoofd tegen open deurkasten en lage plafonds stoten. Van oudsher heeft het eerste voor ons meer negatieve gevolgen. Als ik je vraag om jouw laatste gevalletje buikpijn te herinneren dan doet dat je waarschijnlijk niet zoveel. Vraag ik je echter om de laatste keer te herinneren dat je je vernederd of gekwetst voelde dan, voel je je dat vervelende mogelijk al snel weer opkomen. Sociale pijn steekt over het algemeen harder en langer dan fysieke pijn.

Een wat ouder Amerikaans onderzoek uit 2001 liet zien dat afwijzing eerder tot agressief gedrag en geweld leidt dan drugs, armoede en zelfs lidmaatschap van een straatbende. Andere onderzoeken laten zien dat zelfs een mild gevoel van afwijzing kan maken dat mensen die onvrede op willekeurige, onschuldige omstanders af reageren. Afgewezenen willen zo snel mogelijk van dat gevoel afkomen en doen daardoor vaak dingen waar ze achteraf nog meer spijt van krijgen. Een afwijzing voelt als een zweepslag, het zet een oud overlevingsinstinct in gang. En dat uiten we op anderen, of onszelf. In plaats van agressie, frustratie en boosheid ervaren anderen juist weer zelfverlamming, verdriet en zelfhaat. Ze zoeken de schuld bij zichzelf en blijven vaak onnodig lang hangen in zelfmedelijden en spijt. Dat is niet vreemd: afwijzing verlaagt tijdelijk ons denkvermogen en geheugen.

Onderzoeken laten zien dat een gevoel van afwijzing vaak leidt tot lagere scores op IQ-tests en geheugentaken. De pijn van een afwijzing lijkt ook niet voor rede en correctie vatbaar. In een onderzoek werden proefpersonen zogenaamd werden afgewezen door een vreemde. Toen hen later bekend werd dat die vreemde helemaal niet bestond hielp dit niet om de pijn te verzachten. Het leed was al geschied. Het rotgevoel van de nepafwijzing kon niet zomaar worden weggepraat.

Als er verliefdheid of obsessieve verlangens in het spel zijn dan kan een afwijzing zelfs tot gevaarlijke situaties leiden. Daar hebben we deze week uitgebreid over kunnen lezen. Een radeloze jongeman (19) vermoordde vorige week zijn zeventienjarige vriendinnetje omdat ze niet verder met hem wilde. Een bekende Nederlandse econome is in het gevang gezet omdat ze haar voormalige minnaar bleef stalken nadat hij de stekker uit hun affaire trok.