Waarom liefde anno nu zo lastig van de grond komt

Opa en oma waren meer dan 75 jaar samen. Ondanks kleine irritaties hebben ze nooit aan elkaar getwijfeld of onder elkaars aanwezigheid geleden. Over het geheim van hun liefde hoefde opa niet lang na te denken: ‘Nooit met een kwaaie kop naar bed gaan, da’s voor die ander niet leuk.’ Opa en ik scheelden zestig jaar. In evolutionaire termen gezien verwaarloosbaar, maar qua beleving van de liefde kwamen we uit parallelle universums. Geen idee wat hem echt dreef.

Je hoeft geen relatietherapeut te zijn om te zien dat er flink wordt geworsteld in de moderne paringsdans. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van alle volwassenen het lastig vindt een relatie te krijgen of te houden. Het is in Nederland en België niet veel anders. Er zijn in Nederland alvast meer singles (zo’n 3 miljoen) en relatiebreuken dan ooit. In Amsterdam is zo’n 40 procent van de volwassenen tussen de 25 en 40 alleenstaand. Leuke, aantrekkelijke singles waarvan het merendeel zegt een fijne relatie te willen. Wat klopt hier niet?

Een paar generaties geleden was een relatie niet de bezegeling van geestelijke verwantschap of stomende passie, maar een praktische afspraak. Ook familieleden hadden er iets over te zeggen. Je moet er niet aan denken? Ik ook niet, toch pakte zo’n instrumentele relatie vaak liefdevol uit. Enige sociale bemoeienis en Moeder Natuur haar gang laten gaan is voor een relatie helemaal niet zo slecht. Als je verlegen of sociaal onhandig was zorgden je ouders dat er iemand in je leven verscheen en een paar keer seks gaf meestal kinderen (en dus een drukke dagbesteding). Daarna maakte je er maar het beste van zonder je constant af te vragen of de liefde niet spannender of grootser kon.

De pil, emancipatie en individualisering hebben mannen en vrouwen in snel tempo onafhankelijk van elkaar gemaakt en ons beeld van liefde drastisch veranderd. Relaties zijn geen noodzaak of sociale verplichting meer, daarom laten we ons nu leiden door de hoeveelheid vlinders in de buik. Wederzijdse verliefdheid is een van de mooiste ervaringen van een mensenleven, maar de missie die moderne geliefden hebben is niet eenvoudig: twee mensen met verschillende persoonlijkheden, achtergronden en verlangens, proberen elkaar vrijwillig zo lang als mogelijk te bevredigen op emotioneel, seksueel, geestelijk, vriendschappelijk en huishoudelijk niveau. Het liefst onder één dak, zonder pauzes en zonder seksuele inmenging van derden.

Een hachelijk project dat zelfs de meest stabiele, harmonieuze geliefden tot momenten van waanzin zal drijven. Hoe uitgebreider de verwachtingen over de liefde, hoe lastiger het is een partner te vinden en te behouden die daaraan kan voldoen. Dat is waarom daten zo’n tijdrovend proces is en waarom er meer singles en scheidingen zijn dan ooit. Mensen blijven tegenwoordig bij elkaar zolang ze nog genoeg voor elkaar voelen. Helaas is weinig zo vluchtig als ons gevoelsleven.

Keuzestress
Waar twee generaties geleden liefde nog in een vissenkom ontstond, hengelen we tegenwoordig in de oceaan van het internet. Zelfs wanneer je ziek thuiszit met diepdonkere wallen en een druipneus kun je aandacht voor jezelf opeisen met een knap profielfotootje en pakkend tekstje. Op elk tijdstip van de dag. Je kunt scrollen en swipen totdat je vingers eraf vallen, in de hoop de ideale match tegen het gepixelde lijf te lopen. Helaas leidt deze gokkersmentaliteit niet sneller tot liefde.
Onderzoek bevestigt het. Hoe meer online daters te kiezen hebben, hoe oppervlakkiger hun selectiecriteria worden. Criteria als uiterlijk, lengte, opleiding of BMI worden op een datingsite belangrijker dan normaal. Logisch, want meer informatie heb je niet. Een man kleiner dan 1.80 meter, met mbo-opleiding en wegtrekkende haargrens krijgt van mijn datende kennis Mira geen enkele kans. Op een datingsite althans. Haar ex-vriendje – ‘mijn grootste liefde tot nu toe’ – zou ze nooit hebben ontmoet als ze op zijn huidige Tinder-profieltje moest afgaan. Een mensenbrein raakt overstuur als je het veel keuze geeft. Bij meer dan zeven, acht opties kan het de gevolgen van elke keuze niet goed overzien en dat leidt tot spijt, onvrede, keuzeverlamming of perfectionisme. Daters hebben keuzestress, maar liefde ontstaat juist door te durven kiezen, niet door lijntjes open te houden.

Botsende verlangens
En dan nog, zelfs als je je droompartner hebt geschaakt, ben je er niet. Het recept voor een fantastisch (liefdes)leven is in theorie net zo simpel als het in de praktijk onmogelijk is: steeds opnieuw verlangen naar wat je al hebt. Onmogelijk, omdat mensen door de evolutie ‘geprogrammeerd’ met tegenstrijdige levensbehoeften: we verlangen enerzijds naar stabiliteit en veiligheid, anderzijds naar groei, vooruitgang en avontuur. Beide neigingen zijn nuttig voor het Doel der Doelen: overleven en onszelf tussendoor voortplanten. Ook ons liefdesleven lijdt daaronder. We zijn van nature ondankbaar en fantaseren vaak over wat we nu niet hebben. We willen de vanzelfsprekende veiligheid van een relatie, maar ook de spanning en seks van een prille affaire. We willen dat een partner transparant, afhankelijk en voorspelbaar is, maar ook autonoom, mysterieus en spannend. We verlangen naar een maatje bij wie we ons thuis voelen, maar ook naar een minnaar (m/v) die ons frustreert en daarna tot ontlading brengt. We willen iemand bezitten, maar we willen ook veroveren en veroverd worden.
Waar onhandige verlangens vroeger nog werden getemperd, worden ze nu door media, commercie en zelfhulpcoaches juist aangejaagd. ‘Volg je hart’ ‘Just do it.’ Moderne mantra’s houden menig mens in een staat van onrust en onvrede, op zoek naar meer, beter en grootser.

Het omarmen van imperfectie
Het streven naar perfectie is de achilleshiel van de liefde. Wie alleen een Doutzen Kroes wil, staat alvast niet open voor Klazien van personeelszaken die ook best leuk en aantrekkelijk is. Het onophoudelijk sleutelen naar een aantrekkelijkere versie van jezelf of een partner: het is hét recept voor een ongelukkig (liefdes)leven. Zelfs de overwinningsroes van een meesterverleider leidt tot weinig meer dan een goedkope verslaving aan bevestiging of seks. Liefde ontstaat namelijk nooit door het versterken van je ego. Juist kwetsbaarheid en ongemakkelijkheid zijn de voorportalen van intimiteit. Of, zoals zingende dichter Leonard Cohen ooit zong: ‘There is crack in everything, that’s where the light comes in.’
Geen van mijn relaties begon met een boeketromannetjesmoment waarop ik meteen een diepe zielsverwantschap voelde. Aan elke memorabele liefde ging juist een gênante of tenenkrommende gebeurtenis vooraf, soms een hele reeks. Zo brokkelden de maskers af en groeide de band.
Geen enkele partner kwam ooit met garantiebewijs en ik kreeg altijd iets anders dan waarvoor ik dacht te hebben getekend. Andersom ook. Je kunt best afkicken van je verslaving aan foute mannen of vrouwen, maar misschien is je volgende partner een saaie huismus of perfectionistische workaholic. We zijn allemaal – op onze eigen manier – imperfect en gewond en alleen echte liefde lijkt die pijn wat te kunnen verzachten.

Pas als je elkaars lelijke kanten hebt gezien en bereid bent die te omarmen, pas dan kan er intimiteit en vertrouwen ontstaan. Pas als je elkaar hebt zien bibberen van onzekerheid, verdriet of koorts, pas dan weet je wat je aan elkaar hebt. Ook in de moderne paringsdans geldt: voor romantische aandacht zijn schone schijn en mooie Tinder-foto’s pluspunten, maar voor échte liefde moet je alsnog met de billen bloot.

Liefdesgedoe verscheen 23 april 2018 bij Unieboek Spectrum. Klik hier om te bestellen.