Wanneer zijn we het gelukkigst?

Als ik een buitenstaander moet uitleggen waarom ik kitesurf, en wat er zo verslavend aan is, weet ik het eigenlijk niet. Het voelt goed, maar waarom? Op zich is het een nogal nutteloze bezigheid. Er gaan vaak urenlange voorbereidingen in, waarbij ik files, regen en teleurgestelde mensen (lees: mijn vriendin) trotseer, om een uurtje of twee heen en weer te varen en tussendoor een sprongetje te maken. Het is eigenlijk prima vergelijkbaar met het heen en weer gewaggel van mijn (inmiddels overleden) oppashond die keer op keer dezelfde stok achterna holde. Waarom deed Spook het? Misschien om mij te pleasen? Waarom doe ik het? Om daarna uitgeput in mijn bank weg te zakken en de volgende dag te verrekken van spierpijn? Mmm, heeft de psychologie een beter antwoord?

De psychologie is niet meer zo naargeestig als toen ze in opkomst kwam. Waar de oervaders van de psychotherapie – zoals de MILF-georiënteerde en cocaïneverslaafde Sigmund Freud – zich obsessief bezighielden met de herkomst van neurosen en angsten, zijn psychologen tegenwoordig meer geïnteresseerd in positieve gevoelens en hogere bewustzijnstoestanden. Deze zoektocht in de psychologie heet dan ook toepasselijk Positieve Psychologie. Een van haar belangrijkste concepten is: flow. Een term die mijn surfmaatjes vaak gebruiken.

Go with the flow
De Hongaarse psycholoog Mihály Csíkszentmihályi (hierna om overduidelijke redenen MC te noemen) specialiseerde zich op flow. Hoewel het correct uitspreken van zijn naam voor hoofdpijn zorgt, is hij diegene die het fijne concept flow op de wetenschappelijke kaart zette. MC merkte in zijn onderzoek dat mensen het gelukkigst zijn als zij in een staat verkeren waarin ze helemaal opgaan in de activiteit waarmee ze bezig zijn. De mensen die hij interviewde, gebruikten bijna zonder uitzondering metaforen die te maken hadden met ‘stromend water’. Ze hadden in hun gelukkigste momenten het gevoel alsof ze opgingen in een waterstroom – of het nou schilderen, dansen of hardlopen was.

Flow ontstaat volgens MC wanneer je een doel in het hier-en-nu voor ogen hebt dat om al je focus vraagt, omdat het anders – als je even niet oplet – misgaat. Het gaat om een bezigheid, passend bij jouw skills, die het uiterste van je vraagt. Nét niet te moeilijk dus. Die focus geeft jou de mogelijkheid jezelf te vergeten, één te worden met wat je doet en daarbij elk gevoel van tijd te vergeten. Mensen die écht in de flow zitten vergeten vaak zelfs de noden van hun lichaam. Honger, dorst, zelfs botbreuken worden soms genegeerd omdat de activiteit in zichzelf zo belonend is. Het gaat zelfs de toppers niet om de erkenning of het prijzengeld achteraf. Anders hadden ze het ook nooit volgehouden om dat niveau te bereiken. Flow zelf is de hoofdprijs. In je hersenen kunnen neuropsychologen die toestand duidelijk terugzien. Flow heeft min of meer eenzelfde uitwerking als cocaïne. En het is precies die rush die mensen verslaafd maakt aan hun sport.

Hoewel het willen ervaren van flow datgene is wat kitesurfers naar het water drijft, is het niet iets dat ze makkelijk cadeau krijgen. De meeste sessies zijn namelijk gewoon oké. Sommige zijn gewoon bagger. De wind valt weg, net als jij aankomt. Je hebt een aanvaring met zandbank. Je verliest je board. De kite ontploft. Voor flow is iets extra’s nodig. Volgens MC, kun je het niet afdwingen of voorspellen wanneer het gebeurt. Het is een toestand die spontaan ontstaat wanneer alles op een haast magische manier samenvalt. Je fysieke gesteldheid is goed, je bent in de juiste stemming, er zijn goede vrienden in de buurt, een truc waar je maanden voor hebt getraind lukt ineens, het zonnetje breekt door.

Flow klinkt bijzonder relaxt, maar vaak gaan er dus maanden- of jarenlange voorbereidingen, spoelpartijen, teleurstellingen, gevloek en pijn aan vooraf. Waarom is flow – het gevoel te versmelten met een bezigheid – eigenlijk zo’n bijzondere ervaring en kunnen we het niet vaker krijgen? Goed nieuws: dat kan best.