Maken sociale media ons eenzaam en ongelukkig?

We zijn geëvolueerd om een netwerk van zo’n 150 mensen te onderhouden. Dat stelt de bekende antropoloog Robin Dunbar althans. Stel je dat netwerk voor als een straat of minidorpje met dertig gezinnen plus een paar eigenzinnige excentriekelingen en dorpsidiootjes ertussen. Vijftien huizen rechts, vijftien links. Zoiets. Dat kunnen onze hersenen prima hebben. De sociale media, zoals Facebook en Twitter, blijken deze traditionele bandvorming en ouderwets onderhoud van relaties enigszins te tarten. Hoe precies?

We kunnen de hele dag door ‘contact’ maken – met iedereen op de hele wereld – en daar worden we júíst een stuk eenzamer en ongelukkiger door.

Voor we de schaduwkanten van sociale media belichten, eerst een kleine disclaimer: zó dramatisch als sommige digifoben (en de mensen in bovenstaand filmpje) het stellen is misschien wat overdreven. Facebookers blijken uiteindelijk ook maar gewoon met hun vijf beste vrienden te facebooken. De mensen met wie ze ’s avonds in de kroeg hangen, sporten en appeltaart eten. Daar posten ze dan weer over op Facebook. Veel mensen gebruiken sociale media om in het echt af te spreken. Sociale media zijn een eenvoudig en effectief medium om mensen (met dezelfde interesses) bij elkaar te brengen en sociale gebeurtenissen te organiseren. Ook versoepelt het de band met mensen die we in het dagelijkse leven weinig zien. Je hoeft die mensen niet meer uit de weg te gaan als je ze toevallig op straat tegenkomt. Uit angst een ellenlang verhaal te horen over de afgelopen drie jaar. Dat verhaal heb je al op Facebook gelezen. ‘Ha Henk, nieuwe auto zag ik op Facebook? Mooi rood is niet lelijk. Nou doei hé! We Facebooken.’ Daarnaast zijn sociale media geschikt om connectie te houden met mensen in verre oorden. Handig als je daar weer eens op vakantie wilt.

Schaduwkanten van sociale media
Sociale media en internet in het algemeen werken als het verlengstuk van onze persoonlijkheid. Het kanaliseert en versterkt natuurlijke neigingen, interessen en fantasieën, en daardoor ook minder fraaie aspecten en eventuele tegenstellingen met anderen. Als je wat onzeker en jaloersig bent aangelegd, of egocentrisch en behoeftig naar aandacht, dan kunnen de sociale media dat gevoel versterken. Dat gebeurt meestal op een paar manieren:

1. Internet en sociale media zijn een spiegelpaleis
Het internet is een reusachtig reservoir aan informatie en contacten. Toch blijven we al snel hangen in de bubbels waar we ons het meest thuis voelen en/of die het meest trekken. Hierdoor krijg je vooral de informatie die strookt met je eigen ideeën. De meeste complottheorieën worden niet voor niks op het internet geboren. Bijna alle websites zijn ontworpen om jou zo lang mogelijk in hun greep te houden. Je kunt ze volgen op sociale media, overal staan aantrekkelijke links, enzovoorts. De informatie die je googlet, de mensen die je op Twitter en Facebook volgt, de mensen die jouw posts liken, kunnen maken dat jij constant jouw eigen ideeën en geloofsels terug geëchood krijgt. De mensen die het níét met je eens zijn negeren je of ontvrienden je, hierdoor zie je vooral de mensen die het wél met je eens zijn. Facebook, Twitter, Google en co spiegelen jou vooral de mensen en links voor waar jij voornamelijk in geïnteresseerd lijkt te zijn. Als je niet een beetje kritisch bent, en af en toe naar tegenargumenten zoekt, verdrink je nog eens in het moeras van je eigen zelfgenoegzame, eenzijdige (digitale) wereldbeeld. Dat kan jou vervreemden van de mensen in je fysieke omgeving.

2. Het maakt ons jaloers, depri en eenzaam
Neem Facebook. Eén op de drie gaat daar ongelukkiger weg dan voordat hij/zij inlogde. Waarom? Jaloers. Vooral op die fantastische vakanties, übergezellige gezelligheden en verzamelingen likes van sommige vrienden. Omdat mensen eerder de bijzondere aspecten van hun leven delen, kan jouw leven daarbij al snel schraal afsteken. Mensen met weinig zelfvertrouwen of echte vrienden kunnen meer dan ooit denken dat zij van alles ontberen. Dat blijkt ook uit dit onderzoek. Mensen trekken op basis van weinig informatie conclusies die ze alleen maar meer onzeker en eenzaam maakt. Al die plaatjes van feestende mensen, leuke vakanties en andere memorabele momenten dragen daaraan bij. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat mensen die vaker op Facebook zitten jaloerser op hun partner zijn dan de mensen die het niet doen. Je kunt al snel denken dat er meer aan de hand is wanneer die vrouwelijke collega van je vriend al zijn posts liket. ‘

3. We worden er een tikkeltje narcistisch van
Sociale media zijn een podium voor iedereen die maar een podium wil. Iedereen met een beetje fantasie kan zich showhost, dj, programmamaker, fotomodel, cabaretier of opinieleider voelen. We besteden door internet nog meer tijd een ideaal zelf te presenteren in plaats van een leuke vriend of aardige kennis te zijn. Bij echt contact heb je vaak geen tijd om je ideale zelf te presenteren en ongewenste trekjes te censureren. Je bent, tegen wil en dank, gewoon wie je bent. Da’s meestal goed genoeg. En wel zo eerlijk. Op internet kun je gemakkelijk een ideale versie van jezelf presenteren. Je foto’s, je gedachten, dingen die je belangrijk vindt: je kunt eindeloos boetseren en nadenken over hoe je overkomt. Dat stimuleert bij sommigen een nogal narcistisch en leeg levensstijltje. Voor niemand leuk. Niet in de laatste plaats voor de narcist zelf, die gevangen raakt in zijn eigen digitale spiegelbeeld.

4. Het maakt contactgestoord, een beetje althans
We hebben allemaal weleens de emotionele mail of reactie gestuurd die we niet hadden moeten sturen. De mail die onnodig een vriendschap kostte of ruzie ontketende. Digitaal contact mist een heel wezenlijk element: visuele signalen om je communicatie bij te sturen. En die zijn heel belangrijk. Vooral als je geen goed schrijver bent. We reageren bij normale ontmoetingen bijvoorbeeld vaak fysiek op het gelach en de gezichtsexpressies van anderen. We spiegelen hun gezichtsexpressies en lachen hardop mee als zij lachen. Dit spiegelgedrag maakt dat wij ook (fysiek) voelen wat de ander voelt. Dit gebeurt minder als we voor een schermpje zitten en naar een smiley kijken. Het schijnt dat naarmate mensen meer achter een computer werken ze ietwat ongevoeliger en egoïstischer worden in hun dagelijkse communicatie. Hoe dat precies werkt weten onderzoekers niet, maar hersenscans laten verminderde activiteit in hersengebieden die we gebruiken om andere mensen te lezen. Ons inlevingsvermogen kan wat afstompen. Als je sommige berichten van sommige twitteraars en reaguurders leest dan hoop je dat je die mensen nooit tegenkomt. Anonimiteit op internet maakt mensen dat mensen zich online vaak als monsters leren gedragen.

5. Liever de droom dan de werkelijkheid
De kracht van internet is dat je de werkelijkheid, al is deze virtueel, direct naar je hand kunt zetten. Het is daarmee een van de makkelijkste manieren om direct invloed op je emoties te hebben. Verveel je je, dan speel je Warcraft of kijk je een spannende film. Wil je kennis of nieuws, voila. Seksuele spanning of zelfs romantiek? Je hebt het allemaal zo gevonden. Zo lastig is het niet. Als je problemen wilt vergeten of de mensen in je directe omgeving wilt negeren is internet een makkelijke manier. Internet is een prima plek voor mensen die niet van de alledaagse realiteit houden en een schuilplaats zoeken voor als het in de relatie met je omgeving niet lekker loopt.

Conclusie: zo sociaal zijn die sociale media niet. Hoe meer mogelijkheden tot interactie in de digitale wereld, hoe groter de kans om een kluizenaar te worden.

Filmpje via: GeenStijl

Meer lezen? De Narcistische akeligheid van Facebook verklaard.

Marcelino Lopez

Psycholoog, (relatie)therapeut, schrijver. Zoekend naar antwoorden op lastige levensvragen. Meestal tevergeefs. Meer info: marcelinolopez.nl.

 

Lees ook eens zijn boeken:
Liefdesgedoe (2018)
Liefde in Tijden van Facebook (2012).