Na de schok: zeven reacties die onbedoeld iemands leed vergroten

Als iemand een ernstig verlies of nare gebeurtenis heeft meegemaakt en daarover rouwt, vinden we dat als omgeving vaak moeilijk om mee om te gaan. Het is namelijk geen probleem waarvoor we een oplossing kunnen aandragen, maar een onomkeerbare gebeurtenis. Iemand die dood gaat komt niet meer terug (Jezus en Sneeuwitje uitgezonderd) en het verleden kun je niet ongedaan maken.

Er zijn een aantal veelgehoorde reacties die – onbedoeld – het leed juist vergroten. Ook beroepskrachten, zoals artsen of hulpverleners waarmee de persoon te maken heeft, maken zich daar helaas vaak schuldig aan. Wat kun je maar beter niet doen?

1. De positieve kant benadrukken
Het verlangen iemand te willen troosten kan maken dat je vooral de positieve kant van de ellende wilt benadrukken. Goedbedoeld, maar hierdoor neem je iemands leed niet serieus. Er is geen snelweg om emotionele pijn te vergeten. Uitspraken als: ‘God heeft het zo gewild’; ‘verlies is een kans’ of ‘verlies zorgt voor groei’ kunnen uitermate pijnlijk of irritant zijn voor iemand die midden in een rouwproces zit. Die voelt zich onbegrepen, omdat de huidige pijn wordt genegeerd. Of het verlies uiteindelijk zal leiden tot groei, nieuwe kansen enzovoorts kan alleen de rouwende zelf bepalen.

2. Eigen verhalen vertellen
Wanneer iemand ons bijvoorbeeld vertelt dat zijn of haar moeder ernstig ziek is, komen er automatisch verhalen in ons hoofd over andere mensen die ernstig ziek zijn. Op zich is dat niet erg, behalve dat we vaak meteen ons eigen verhaal gaan vertellen. Maar iemand die zich zorgen maakt over zijn/haar moeder heeft er helemaal geen behoefte aan om te horen dat ook jouw buurvrouw ernstig ziek is. Die wil een luisterend oor. Let er maar eens goed op, want aan eigen verhalen vertellen maakt bijna iedereen (ja, ik ook) zich weleens schuldig.

3. Contact vermijden
Het vermijden van mensen in rouw zorgt ervoor dat ze zich niet gezien voelen of het idee krijgen dat ze aan een besmettelijke ziekte lijden. Misschien vermijd je iemand omdat je niet weet hoe je moet reageren. Of misschien word je geconfronteerd met je eigen angsten. Een vriendin van me vertelde hoe ze na het overlijden van haar zoontje door iedereen op het schoolplein (van haar oudere kinderen) genegeerd werd. Ongetwijfeld uit onbeholpenheid omdat ze niet wisten wat ze moesten doen, maar voor haar voelde het vreselijk. Zeg liever hoe erg je het voor iemand vindt en dat je niet weet wat je moet zeggen. Je laat zo wel je betrokkenheid zien en voor een ernstig verlies schieten woorden sowieso vaak tekort.

4. Niet inleven en zakelijk reageren
Vooral artsen worden er nog wel eens van beticht dat ze zich afsluiten voor de pijn en emoties van een ander. Dat is ook niet zo gek als het bij je beroep hoort om mensen slecht nieuws te brengen. Misschien ken je wel zo’n verhaal waarbij een arts zakelijk zijn verhaal doet over een gevonden tumor, terwijl de patiënt verslagen en met allemaal vragen in het hoofd achterblijft. Het lijkt alsof de arts niet heeft begrepen wat zijn boodschap betekent voor de persoon tegenover hem. Een beetje menselijkheid en inlevingsvermogen doet veel goed. Als iemand je vertelt over een verlies kan je je voorstellen wat het voor jou zou betekenen als dat je zou overkomen en vanuit dat gevoel reageren. Een meelevende blik of een hand op iemands schouder kunnen al van grote betekenis zijn.

5. Willen redden
Je kan je ook te verantwoordelijk voelen voor het leed van een ander en diegene te pas en te onpas willen steunen. Bijvoorbeeld door de hele tijd oplossingen aan te dragen of iemand overal mee te helpen. Maar hoe goed die bedoelingen ook zijn, het kan beklemmend werken en ervoor zorgen dat iemand gereduceerd wordt tot slachtoffer dat door jou gered moet worden. Steun is fijn, maar uiteindelijk moet de ander weer op eigen benen kunnen
staan. Hoewel het voor veel rouwenden aanvankelijk wat bitter kan voelen, is het uiteindelijk vaak ook troostend te merken dat het leven gewoon doorgaat. Juist de gewone, alledaagse dingen van het leven, zoals een kopje koffie drinken, het samen bewonderen van de eerste narcis van het jaar of een gesprek voeren over de kwaliteit van de boerenkool kunnen gek genoeg veel troost bieden.

6. Veroordelen
Hoewel we meestal extra voorzichtig zijn als iemand iets naars meegemaakt heeft, ontstaat in sommige situaties een soort schuldvraag. Welke rol heeft iemand zelf gespeeld? Deze oordelen worden vaak niet direct tegen de betrokkenen geuit, maar kunnen onderdeel van geroddel zijn. “Wie draagt er dan ook zulke korte rokjes als ze ’s avonds uitgaat?’, bij een meisje dat wordt aangerand. Of ‘je had ook wel veel gedronken’ tegen iemand die tegen een boom is gereden. Of iemands beslissing een handige was of niet, het is niet jouw taak hier een oordeel over te vellen. Hiermee richt je onnodig extra schade aan bij het slachtoffer of andere betrokkenen. Het enige wat je kan doen is er je eigen les uit trekken en nog eens goed nadenken of jij dat biertje nog moet drinken als je gaat rijden.

7. Vertellen hoe je moet rouwen
Soms reageren mensen die met een verlies te maken krijgen anders dan je zou verwachten en kan je het gevoel krijgen dat ze er niet goed mee omgaan. Maar iedereen rouwt op zijn eigen manier en dat kan er één zijn die jij niet goed begrijpt. De een huilt, de ander wordt boos, nog een ander stort zich op zijn werk en het kunnen allemaal goede manieren zijn om met rouw om te gaan. Probeer dus niet voor een ander te beslissen hoe deze het best zijn verdriet kan uiten. Daarmee zeg je eigenlijk dat iemand het niet goed doet op zijn eigen manier. Een kikker zal de sloot over zwemmen, een libelle gaat liever vliegen.

Wat kun je dan wel doen?
Veel mensen denken ten onrechte dat ze op een speciale en passende manier moeten reageren als iemand iets heel vervelends heeft meegemaakt. Aanwezig zijn en ècht luisteren is vaak genoeg. En op je tong bijten als je merkt dat je toch oplossingen of adviezen wilt aandragen. De meeste mensen met verdriet zitten daar namelijk helemaal niet op te wachten. Ze willen gewoon hun verhaal kwijt.