Hoe één lullig gebeurtenisje jouw wereld(beeld) kan veranderen

Heb je vertrouwen in de toekomst? Reageer je ongemakkelijk als iemand in een volle tram je vraagt welke politieke partij je stemt? Eet je ecologisch? Vind je het belangrijk om goed belezen te zijn? Doe je je best om gezond en fit te blijven? Zeg je makkelijk ‘nee’ tegen verzoeken van anderen? Maak je snel een praatje met anderen?

Jouw antwoorden op die willekeurige vragen verraden enkele zaken die jij over jezelf en de wereld bent gaan geloven. Dit bolwerk van veronderstellingen geeft jou een coherente kijk op het leven en stuurt jouw gedrag. Jouw specifieke wereld- en zelfbeeld bepalen heel direct jouw dagelijkse acties en hoe je met anderen omgaat.

Twijfel je daaraan? Probeer je in te denken hoe het zou zijn als je de volgende veronderstellingen écht zou geloven:

1. Je hebt nog één maand te leven
2. Je bent ervan overtuigd dat jij de nieuwe Messias bent
3. Je hebt een miljoen euro gewonnen in de loterij

Het zijn slechts woorden… totdat je ze gelooft. Op het moment dat deze gedachten als werkelijkheid voelen, bepalen ze hoe je je leven inricht en waar je prioriteiten liggen. Het geloof in die gedachten vertaalt zich in specifieke gevoelens, verwachtingen en acties.

Stel dat jij – net als zovelen – gelooft dat je nou eenmaal niet zo leuk en spontaan bent als je zou willen. En daar gedraag je je ook naar. Je gedraagt je als een saaie grijze muis, omdat dat is hoe je over jezelf denkt. Stel ook dat je eigenlijk wat vaker spontaan en charmant zou willen reageren op de mensen die je ontmoet. Misschien weet je zelfs hoe dat eruit zou zien. Je weet bijvoorbeeld dat vrienden vaak om jouw grappen lachen. De mensen bij wie je je op de gemakt voelt. Toch vertaalt die wetenschap zich lang niet altijd niet naar je gedrag als je op een feestje met onbekenden bent, of wanneer je iemand aantrekkelijk vindt. Dan word je ineens hyperbewust van jezelf. En geremd. Dan komen die weerstanden ineens weer op, en voel je je onhandig, misschien zelfs onaantrekkelijk.

Als jij wilt veranderen kom je er niet onderuit deze huidige veronderstellingen over jezelf onder de loep te nemen en uit te dagen. Klopt het wel echt wat je denkt? Zijn er ook andere verklaringen? Wat zou iemand anders daarover zeggen?

Een heel ander voorbeeld. Stel dat jij net als zoveel werknemers geen nee durft te zeggen tegen een veeleisende baas of iemand anders die veel van je vraagt. Telkens neem je je voor ‘nee’ te zeggen op het volgende rekwest, totdat je jezelf haast automatisch hoort zeggen: ‘Ja, is goed, kijk ik wel even naar.’ Dit kan natuurlijk jarenlang zo doorgaan, totdat een burnout je dwingt om ‘nee’ te zeggen. Om dat voor te zijn moet je nu al ‘nee’ leren zeggen.

Je zult echter vast al gemerkt hebben: je kunt vanalles willen en denken, maar die beperkende aannames over jezelf en je mogelijkheden zitten in de weg. Je gelooft nou eenmaal wat je gelooft. Je hebt jezelf daar jarenlang in gespecialiseerd. Maar als je jezelf kunt laten geloven dat je niks waard bent, dan is het omgekeerde ook mogelijk. Het probleem daarbij is vaak dat ons gevoel sterker is dan ons verstand. Veel mensen wéten verstandelijk heus wel dat anderen niet écht meer (of minder) waard zijn dan zijzelf, en toch gedragen ze zich daar niet naar. Ze laten anderen toch de agenda van hun leven bepalen en durven niet te zeggen wat ze echt denken in het bijzijn van anderen. Ze weten ook dat het vriendelijk weigeren van het zoveelste verzoek van een baas best redelijk is, en toch voelen ze dat ze ‘ja’ moeten zeggen. Veel mensen weten ook dat vliegen statistisch gezien een van de veiligste manieren van transport is. Hun neiging te hyperventileren als het zover is laat zien dat ze daar toch niet helemaal van overtuigd zijn.

Er is vaak een conflict tussen wat we voelen en wat we denken dat we zouden moeten voelen. En het gevoel wint daarbij meestal. Het veranderen van oude veronderstellingen en geloofsels is daarom lastig. Ze voelen als de enige waarheid. Ze zijn vervlochten geraakt met je identiteit en je kunt ze – zelfs als ze je tot last zijn – niet zomaar opzij schuiven.

Een periode waarin je deze ‘waarheden’ bewust uitdaagt en test kan maken dat je andere dingen over jezelf gaat geloven. En zoals inmiddels duidelijk moge zijn: ‘anders denken’ is niet genoeg. Om te veranderen moet je experimenteren met ander gedrag. Je gevoel verandert pas als je nieuwe ervaringen opdoet die de oude veronderstellingen laten afbrokkelen. Soms kan slechts één nieuwe ervaring in een keer een oude veronderstelling teniet doen. Daar zit een eenvoudig principe achter.

Je kunt bijvoorbeeld overtuigd zijn dat alle zwanen wit zijn. Je hoeft er maar eentje tegen te komen die zwart is om dat geloof in duigen te laten vallen. Ik dacht ooit dat ik nooit een coherent praatje voor een groep van meer dan vier mensen kon houden. Dat wist ik zeker. Ik was nog nooit goed uit de verf gekomen in een grotere groep. Ik hakkelde voor mijn gevoel over mijn eigen woorden en zinnen totdat ik – goddank – door een andere spreker werd afgelost. Alleen al mezelf voorstellen in een grote groep vond ik vreselijk. Helaas kon ik mijn afstudeerpresentatie niet vermijden. Ik moest – hopelijk voor het allerlaatst – de vernedering van mijn onkunde publiekelijk aangaan. Ik was overtuigd dat mijn goed voorbereide praatje in de soep zou draaien, maar hoopte dat de nederlaag zou meevallen. Ondanks dat ik het goed had voorbereid en enkele sleutelzinnen uit mijn hoofd had geleerd, was er wodka voor nodig om mijn zenuwen te kalmeren

Wonderwel, wonderwel… ging het deze keer redelijk. Er werd zelfs gelachen.

Voor de andere aanwezigen was dit het zoveelste praatje waar ze verplicht bij moesten zijn, voor mij was het een overwinning. De deur naar een leven waarin ik iets durfde te zeggen in groepen. Ik wist nu dat ik – met een beetje voorbereiding – best iets zinnigs zou kunnen zeggen tegen meerdere mensen. Ik vond dat voorheen zo eng dat ik zelfs het in mijn uppie oefenen van een praatje al vermeed. Pas tijdens mijn afstudeerpresentatie had ik mezelf voor de eerste keer gedwongen hardop te oefenen. Dat hielp.

Het niet confronteren van je angsten en weerstanden is jezelf de mogelijkheid ontzeggen om uit oude beperkende veronderstellingen te groeien en gelukkiger en succesvoller door het leven te gaan. Vermijding is de slechtste strategie als je een vruchtbaarder leven wilt leiden. Zelfs aan positief denken heb je weinig, je moet positief doen. Dingen op een andere manier doen is de koninklijke route naar verandering.

Geloof je niet dat zo’n soort positieve ommekeer voor jou is weggelegd? Geeft niks. Gewoon nog een tijdje oefenen en doen alsof dat wel zo is. Soms kan slecht één positieve ervaring alles veranderen.