Een wijdverbreid misverstand over rouwen bestaat eruit dat je moet rouwen volgens bepaalde fasen of stadia. Meestal wordt hierbij gedacht aan de fasen die de Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler Ross opstelde. Een ander bekend voorbeeld zijn de rouwtaken van William Worden. Er zitten een aantal voor- en nadelen aan deze vaste rouwmodellen. Wat is belangrijk om te weten?
De fasen van Elisabeth Kübler Ross
De Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler Ross was in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw één van de eersten die zich intensief met stervenden en rouw bezighield en voor veel mensen waarschijnlijk de bekendste. Haar fasen baseerde ze in eerste instantie op verhalen van stervenden, maar ze werden later als stadia voor omgang met verlies in het algemeen gezien. Zij onderscheidde de volgende fasen:
• Ontkenning: Het niet willen of kunnen geloven wat er gebeurd is. In deze fase beschermt de rouwende zich door de harde feiten af te wijzen. De werkelijkheid botst te hard met de vanzelfsprekendheid van diegene die er altijd gewoon was. Dit gedrag geeft iemand de gelegenheid om de waarheid gedoseerd tot zich te laten komen. Aan het einde van deze fase staat de rouwende meer open voor de feiten: wat is er precies gebeurd? Is er iemand verantwoordelijk? Had het anders gekund? Enzovoorts.
• Protest (of boosheid): Een natuurlijke reactie na de ontkenning is weerstand tegen wat er gebeurd is. Huilen, schreeuwen, vloeken. Gekoppeld met gedachten als ‘Waarom overkomt mij dit?’ Of ‘Waarom nu?”. De boosheid en wrok wordt soms gericht op mensen die direct of indirect betrokken zijn bij de dood van de gestorvene. Gevoelens van wraak komen vaak voor, ook naar mensen die hebben geprobeerd te helpen, zoals artsen, collega’s of andere familieleden. Misschien had de persoon niet gestorven als Pietje hem/haar naar de huisarts had gestuurd? Of als de artsen een andere behandeling geprobeerd? En wat als de ex-vriendin het niet uit had gemaakt? Enzovoort. Door je druk te maken over de schuldvraag ontwijk je in zekere zin het gevoel van verlies en verdriet.
• Onderhandelen en vechten: proberen te onderhandelen met de feitelijke situatie – ook wel genaamd het Lot, je lichaam, God – in de hoop op herstel, verandering of rechtvaardiging. Sommige mensen kunnen in een vechtstand blijven doordat ze zich bijvoorbeeld helemaal storten op de misstanden ronds iemand dood. Ze proberen bijvoorbeeld verantwoordelijken aan te klagen (bij een ongeluk of moord), of zetten een stichting op om te voorkomen dat anderen hetzelfde lot ondergaan.
• Depressie en verdriet: na de ontkenning kom het binnen: niks zal de gestorvene terugbrengen. Hierdoor kan de rouwende zich machteloos en depressief voelen, en zich afsluiten voor sociale contacten en de leuke dingen in het leven. Sommigen nemen hun toevlucht tot pijnstillers, slaapmiddelen, alcohol of drugs.
• Aanvaarding: Hier accepteert iemand zijn lot. Er komt berusting en onthechting. Het loslaten is daarbij niet hetzelfde als vergeten, maar het verdriet krijgt langzaam een plek en het leven zonder de gestorvene krijgt steeds meer een nieuwe vorm. Ook krijgt iemand weer oog en gevoel voor de mooie dingen in het leven. Zoals de intimi die er nog wel zijn.
Niet iedereen hoeft alle stadia te doorlopen en ze kunnen door elkaar heen lopen. In het boek ‘Over rouw’ zegt ze: “Mensen hebben vaak het idee dat de stadia weken of maanden duren. Ze vergeten dan dat de stadia reacties zijn op gevoelens die soms maar uren, of zelfs minuten duren, waarbij we van de ene fase in dde andere glippen. De stadia volgen elkaar niet op in een keurige overzichtelijke reeks.”
De rouwtaken van William Worden
In 1982 werd het viertakenmodel van William Worden geïntroduceerd. Een grote verandering hierin is dat de rouwverwerking als actief proces wordt gezien waarin de rouwende aan taken moet voldoen om vooruit te komen. Deze taken zouden niet chronologisch vervuld hoeven worden, maar voor een volledige verwerking zouden ze wel allemaal doorlopen moeren worden. De vier rouwtaken zijn:
Taak 1: De realiteit van het verlies onder ogen zien
Taak 2: Omgaan met de pijn die het verlies veroorzaakt
Taak 3: Het aanpassen aan de omgeving zonder de overledene
Taak 4: De overledene emotioneel een plaats geven en de draad van het leven weer oppaken
De voor- en nadelen van een standaard rouwmodel
Voordelen: deze vaste rouwmodellen kunnen steun bieden als je je er in herkent. Als je moeite hebt met de woede die je voelt na verlies, kan het heel opluchtend zijn dat veel anderen dit blijkbaar ook hebben. De taken van Worden kunnen je een houvast bieden en laten zien dat jij (met hulp van je omgeving) actief stappen kan zetten in het rouwproces en dat je het niet alleen passief hoeft te ondergaan.
Nadelen: het grootste nadeel van deze vaste rouwmodellen is dat mensen geloven dat je aan deze fasen of taken moet voldoen om goed te rouwen. Maar er is geen ‘goede manier’ om te rouwen, alleen je eigen manier. En afhankelijk van jouw persoon en het verlies dat je geleden hebt zal je je er wel of niet in herkennen. Wanneer je iemand hebt verloren na een zwaar uitzichtloos ziekbed, voel je je misschien wel opgelucht en dankbaar in plaats van ondergedompeld in pijn. En stel dat een geliefde vermoord is, kan je ooit zeggen dat je dat aanvaardt? Overigens geven de makers van deze standaard rouwmodellen zelf al aan dat er onderlinge verschillen zijn tussen mensen, alleen valt die boodschap helaas vaak weg.
Een ander nadeel van deze modellen is dat het lijkt of rouw een proces is, dat in een bepaalde tijd afgerond wordt. Maar rouw kan een heel leven lang doorgaan. Wanneer je een kind verliest op jonge leeftijd, verlies je het niet alleen op dat moment. Gedurende je leven verlies je ook een kind dat examen doet, trouwt, kinderen krijgt en voor je zorgt op je oude dag. Om maar een paar momenten te noemen.
Rouw is een persoonlijk proces
Rouw betekent balanceren tussen het geleden verlies en het onvermijdelijke doorgaan van het leven. Het is hierbij belangrijk om te onthouden dat rouw geen vaste vorm heeft, maar dat het een persoonlijk proces is. Een mooi voorbeeld hiervan hoorde ik bij een lezing van Lowie van Gorp over zijn overleden dochter Guusje. De andere vier kinderen in het gezin hebben allemaal een eigen manier om met hun rouw om te gaan. Zo kregen twee van hun kinderen wel begeleiding na het overlijden en de andere twee niet. Zo haalde de ene dochter haar examen en bleef de ander zitten. Voor de een kan school of werk een houvast zijn, voor de ander is het een ballast. “Ze rouwen, zoals ze zijn” zei Lowie.
Wanneer je zelf of in je omgeving met een verlies te maken krijgt is het belangrijk om je verwachtingen en je oordelen opzij te zetten en te onthouden dat er geen standaard manier van rouwen is. Bied jezelf of anderen de ruimte om te rouwen zoals het komt. Elk mens is uniek, elk mens rouwt uniek.
Recente reacties