Psycholoog Ed Caffin: ‘Mindfulness is een pad terug naar het heden.’

Ed Caffin (36) is mindfulness-leraar, psycholoog en docent aan de Hogeschool van Amsterdam. Hij woont in Amsterdam-Oost met zijn vriendin en twee kinderen. Ik deed ooit een achtweekse mindfulness-training bij hem en interviewde hem onlangs voor een nieuw boek. De hamvraag: wat is er nu zo heilzaam aan aandacht voor het hier en nu?

Wat is mindfulness eigenlijk?
‘Er zijn veel definities te vinden in de westerse en oosterse literatuur over mindfulness. Een mooie definitie die ik zelf graag hanteer: mindfulness is op een speciale manier aandacht geven aan dingen zoals ze zijn, zonder oordeel en in het moment zelf.’

Wat is daar zo bijzonder aan?
‘Gek genoeg staan de meesten van ons zelden stil bij het huidige moment. We zijn constant bezig met gisteren of morgen, bezig om het huidige moment te willen veranderen. En daardoor dus niet te genieten of te leren van wat het huidige moment ons biedt. Het echte leven speelt zich altijd in het hier en nu af. En niet in de toekomst of het verleden. Mensen hebben geleerd deze waarheid te negeren. Mindfulness is een pad terug naar het heden.’

Hoe ben je in aanraking gekomen met mindfulness? En wat trok jou er zo in aan?
‘Ik beoefen al lange tijd yoga, en daardoor kwam ik in aanraking met allerlei vormen van meditatie: meditatief bewegen zoals in yoga, maar ook wat meer klassieke meditatie, zitten of liggen. Ondanks dat ik het krachtige effect ervan voelde, kende ik de theorie daarachter eigenlijk niet. De beoefening van yoga en meditatie gaf me toen net wat extra bewustzijn om balans te vinden in mijn drukke leven. Een paar jaar geleden, toen mindfulness ook in Nederland populair werd, en ik erover ging schrijven voor een psychologieboek, verdiepte ik me pas echt in de achtergrond. Toen begon ik het mechanisme achter hetgeen ik zelf al een tijd beoefende pas goed te begrijpen. Dat was ook het moment dat ik besloot er iets mee te doen en trainer te worden.’

Waar is mindfulness allemaal goed voor?
‘De meeste mensen gebruiken het om beter om te gaan met drukte, stress, vermoeidheid, angst en depressie. Er is inmiddels voldoende onderzoek dat mindfulness daar structureel bij helpt. Je kunt de positieve effecten heel concreet in de hersenen terugzien. Daarnaast is er steeds meer wetenschappelijk bewijs dat het op tal van andere gebieden behulpzaam kan zijn, zoals creativiteit en focus. Zelfs in de liefde is het nuttig. Dat is natuurlijk niet zo vreemd: alles wat je met aandacht leert doen, wordt beter.’

Wat kunnen mensen specifiek bij jou leren?
‘In mijn trainingen richt ik op me op mensen zoals jij en ik: gezonde mensen waarmee het op zich prima gaat, maar wiens drukke leven soms teveel van ze eist. Veel mensen voelen zich in hun dagelijkse leven opgejaagd en onder druk staan, vaak zonder het door te hebben. De mensen die bij mij komen hebben zich ooit afgevraagd: kan dit niet anders? Vaak leidt dit vanzelf tot verdieping. Veel deelnemers stellen zich tijdens de cursus serieuze vragen als: waarom geniet ik niet echt van de leuke dingen die er in wél mijn leven gebeuren? En: hoe kom ik meer aan mezelf toe? Mijn trainingen kunnen helpen om je eigen weg daarbij te vinden. Het mooie van mindfulness is dat je het heel makkelijk in je dagelijkse leven kunt toepassen. Daar gaat eerst wel een periode van actieve inspanning en bewustwording aan vooraf.’

Kun je een voorbeeld geven van hoe jouw mindfulness jou in je dagelijkse leven heeft geholpen?
‘Regelmatige mindfulness-beoefening geeft iets waar ik altijd naar toe terug kan keren: een soort ankerpunt van rust temidden van de drukte en chaos van het dagelijks leven. En het zorgt er ook voor dat ik intens kan genieten van iets dat er is, doordat ik beter bij het moment kan blijven en me niet meteen weer bezig houd met iets wat gisteren gebeurde of wat ik morgen moet doen. Een echte eye-opener vond ik dat mindfulness-beoefening zo eenvoudig kan zijn als het tot tien tellen wanneer je boos bent. Iets dat ik me herinner uit mijn kindertijd, toen mijn moeder dat tegen me zei als ik boos was. Ze vroeg me eigenlijk gewoon om een meditatie-oefening te doen! Wat dat betreft: iedereen kan je meditatieleraar zijn…’

Mindfulness heeft bij sommige mensen een zweverige connotatie, het wordt gelinkt aan religie en new age: vind je dat terecht? Moet je iets geloven om het te laten werken?
‘Nee. Mindfulness is vrij rechttoe rechtaan. Het is een techniek die iedereen kan leren, ongeacht wat je gelooft. Het gaat over het trainen van je aandacht en heeft in zichzelf helemaal niets religieus. Natuurlijk vindt de techniek zijn oorsprong, of misschien beter gezegd, is het ontdekt, binnen het boeddhisme. Maar om Mindfulness en meditatie te beoefenen hoef je niet religieus of new age te zijn.’

Hoe kan het dat ‘niets doen’ behalve aandacht hebben voor het huidige moment zo’n helend effect kan hebben?
‘Een interessante vraag, en voor veel mensen in eerste instantie de grote paradox van mindfulness, denk ik. Het ‘helende’ zit hem volgens mij vooral in het feit dat mindfulness alles inclusief is. Doordat je aandacht leert richten op zowel mentale, lichamelijke en emotionele sensaties, krijg je een gevoel van ‘heel zijn’. Je zit niet alleen maar ‘in het hoofd’ of alleen maar ‘in je gevoel’ of je lijf. Je omarmt alles wat er op dat moment, binnen en buiten je, is. Het helende heeft te maken met ‘opnieuw jezelf worden, precies daar waar je nu bent’, met alles wat daarbij hoort. Ook met de minder prettige dingen en moeilijke gevoelens die er soms zijn. Kun je dat onder ogen zien, dan weet je vaak beter wat goed voor je is en kun je makkelijker je weg vinden in het leven.’

Ik kan me voorstellen dat veel mensen mindfulness oersaai vinden – de geest zoekt nou eenmaal graag naar iets te doen, naar afleiding, enzovoorts. Wat kan maken dat iemand mindfulness wil leren? Denk je dat mensen eerst voldoende moeten lijden om zich überhaupt serieus met mindfulness bezig te willen houden?
‘Nee dat denk ik niet. Er is niet zoiets als een voldoende niveau van lijden. In alles kan het lijden zich manifesteren, groot en klein. Een alledaags voorbeeld illustreert dat misschien: boos worden op je vriendin terwijl je eigenlijk zelf gewoon slecht in je vel zit of te weinig geslapen hebt. Mindfulness beoefenen, helpt je die momenten van vermoeidheid en overprikkeling eerder te herkennen, waardoor je zo’n boze reactie voor kunt zijn. Al zal dat niet altijd lukken, het kan onnodige relatiestress voorkomen. Een slechte stemming is namelijk besmettelijk. Door je eigen slechte stemming op anderen af te reageren, krijg je die slechte stemming direct of later terug gespiegeld. Zo zijn er heel veel mensen die lijden onder wat hun eigen geest met ze doet. Andere voorbeelden: overmatig piekeren over dingen die er misschien zouden kunnen gebeuren. Jezelf de hele dag door vertellen dat je waardeloos bent of dat het je toch niet gaat lukken om een leuke baan of partner te vinden. Het zijn allemaal dingen waar het beoefenen van mindfulness behulpzaam in kan zijn.’

Wat zijn als leraar obstakels om mensen mindful te leren zijn? Wat voor bezwaren kom je vaak tegen en wat doe je ermee?
‘De techniek leren, het regelmatig beoefenen van meditatie is bij velen het grootste obstakel. Te druk zijn, andere prioriteiten hebben. Eigenlijk precies de redenen waarom mensen zich in eerste instantie bij de cursus aanmelden. Mindfulness leren beoefenen is lastig en levert niet altijd meteen iets op. Zeker binnen het achtweekse programma is het dagelijks thuis oefenen hard werken. Als dat lukt, is het een goed begin. Maar ook na zo’n intensieve training blijft het belangrijk te oefenen, wil je de vruchten van mindfulness – wat die ook zijn – kunnen plukken. Ik vraag mensen altijd om dat commitment aan te gaan voor de duur van de training. En ik weet hoe lastig het is om dagelijks te oefenen. Maar ik weet ook hoeveel profijt het kan hebben. Als leraar reik ik de technieken aan, maar uiteindelijk moet je mindfulness en meditatie zelf beoefenen.’

Hoe kan mindfulness helpen bij verslaving?
Mensen met verslaving kunnen er baat bij hebben om hun eigen automatische reacties te leren zien en kunnen leren om daar een andere respons op te geven: ‘nee’ zeggen tegen drugs of alcohol gebruiken of een situatie te vermijden waarin het moeiilijk wordt om ‘nee’ te zeggen. En vooral leren om een goed en gezonder alternatief te kiezen.’

Kan het helpen bij zware psychische klachten? Kan het samen gaan met normale therapie?
‘Er zijn speciale mindfulness-programma’s voor angst- en depressie. Ook mensen die bekend zijn met zware depressie kunnen enorme baat hebben bij het beoefenen van mindfulness en meditatie. Mindfulness wordt vaak als onderdeel van een behandeltraject geadviseerd. Meestal wordt het wel tijdelijk afgeraden als mensen middenin een depressie zitten. Dan is het eerst zaak om voldoende op te knappen. Daarna kunnen mensen zich de technieken eigen maken om daarmee bijvoorbeeld destructieve gedachten eerder te identificeren en signalen te herkennen die kunnen duiden op een volgende depressie, zodat men op tijd maatregelen kan nemen.’

En bij fysieke klachten, zoals chronische pijn?
‘Ook dat, zeker. Mindfulness betekent vooral ook: te erkennen wat er is en daar vervolgens mee om te leren gaan. Er niet van weg te gaan of weg te drukken, maar er juist naar toe gaan en er bij te blijven. Of dat nu moeilijke gevoelens, piekergedachten, fysieke signalen zijn. Wat er dan vaak gebeurt is dat je kan ontspannen in iets waar je eerst zo ondraaglijk onder leek te lijden.’

Zijn er nadelen van mindfulness? Is het voor sommige mensen beter om het niet te doen?
Niet dat ik weet. Als je in een crisis zit is het verstandig om te wachten met zo’n intensieve training als de achtweekse mindfulnesstraining, maar in principe kan echt iedereen profiteren van een mindfulnesstraining.’

Meer weten van mindfulness of wil je een training bij Ed volgen? Check hier zijn website.