Waarom alternatieve geneeswijzen ‘alternatief’ worden genoemd?

Alternatieve geneeswijzen worden om een heel specifieke reden ‘alternatief’ genoemd: er is simpelweg geen bewijs dat ze werken. In ieder geval niet (of nauwelijks) beter dan het placebo-effect. Medicijnen en methodes die werken worden regulier. Toch bezoekt volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek ongeveer een op de tien Nederlanders jaarlijks een alternatieve genezer. Daaronder vallen homeopaten, Reiki-meesters, acupuncturisten, natuurgeneeskundigen, auralezers en magnetiseurs. Opvallend is dat juist veel hoogopgeleiden dit doen. Waarom is dit?

Tegen dit artikel zag ik al een tijdje op. Ik – allemansvriend – zal me er namelijk niet populair mee maken. Behoorlijk wat vrienden en kennissen van mij zijn mild tot laaiend enthousiast over (bepaalde) alternatieve geneeswijzen. Sommige van hen laten zich alleen door reguliere medicijnmensen aanraken als ze van een gebouw zijn gevallen of een levensbedreigende ziekte onder de leden hebben. ‘Anders probeer je het eerst op de natuurlijke, holistische manier.’ Sommigen zijn inmiddels werkzaam in het alternatieve veld nadat ze, veelal door eigen ervaring en (de gedegen hersenspoeling van) een heus opleidingsinstituut overtuigd zijn geraakt van een alternatieve geneeswijze. Zij wijzen mij en hun vrienden graag op de schaduwkanten van reguliere behandelingen. En dat is precies de reden dat ik dit artikel nodig vindt. Er zijn namelijk een aantal goede redenen kritisch te zijn over alternatieve geneeswijzen. Zo onschuldig zijn ze niet. Het kan gevaarlijk zijn je hoop op alternatieve geneeswijzen te vestigen wanneer er meer of iets anders nodig is. Iedereen moet zelf kunnen kiezen voor een behandeling, maar wat is de keus als je eigenlijk niet precies weet waarvoor je precies kiest?

Big Doc is klootzak, alternatieve geneeswijzen zijn lief
Er zijn een aantal wijdverspreide misverstanden over alternatieve geneeswijzen. De eerste is het beeld dat reguliere geneeskunde en alternatieve geneeskunde met elkaar in de clinch liggen. Alsof het twee gelijke concurrenten zijn, waarvan eentje wordt tegengewerkt door Vadertje Staat en de mainstream media en de ander juist door hen wordt gepromoot. Als het om imago gaat heeft de reguliere geneeskunde een serieus probleem. Het wordt door velen – niet helemaal onterecht – gezien als een kille pillenfabriek die patiënten als identieke producten op een lopende band afhandelt, alleen naar symptomen kijkt en daarbij geen of weinig rekening houdt met zaken als persoonlijkheid, voeding, geestelijke gemoedstoestand. Laat staan de ziel, aura’s, vorige levens, mysterieuze genezende krachten en kwantumvelden. In zijn arrogantie veroordeelt Big Doc alles wat niet afdoende wetenschappelijk bewezen is. Daarnaast is Doc niet alleen onwetend, hij speelt ook onder een hoedje met Bad Pharma (de farmaceutische industrie) om mensen ziek te houden en pillen te verkopen. De belangrijkste drijfveer van reguliere geneeskunde volgens tegenstanders: geld.

Alternatieve therapeuten hebben daarentegen vaak een mooier verhaal te vertellen en verklaren verbanden en oorzaken van klachten die voorheen onzichtbaar voor de patiënt waren. Het zijn vaak bezielde therapeuten met een brede visie en een vriendelijker, positiever, elastischer beeld van onze wereld. Heel prettig. De dingen krijgen betekenis, en niet zelden voelt de patiënt zich niet alleen lichamelijk beter, maar ook geestelijk. Mensen die kritisch zijn over alternatieve genezingen worden door de mensen die de kracht ervan hebben ervaren, afgedaan als kortzichtige, inflexibele mensen die officiële autoriteiten en wetenschap te serieus nemen.

Toegegeven, dit is ook het beeld dat ik ooit van de stand der medische zaken had. Daarbij kon ik alle wonderlijke verhalen over alternatieve wondergenezingen moeilijk negeren. Iedereen kent wel iemand die zegt: ‘Ik had alles geprobeerd, maar niets hielp tegen die rare huiduitslag. Ik was ten einde raad en klaar om voor de trein te springen. En toen probeerde ik de puntje-puntje-creme van dokter Ben Geen-Dokter. Ongelooflijk, een week later waren die geelgroene vlekken in mijn gezicht weg.’ En trouwens, als je de verhalen niet gelooft? Baat het niet, dan… nietwaar?

In discussies met fans van alternatieve geneeswijzen krijg ik altijd te horen over de misstanden en tekortkomingen van de reguliere geneeskunde. En, ik ben regelmatig met (delen van) die analyse eens. Waar ik het niet mee eens ben, is de hoofdconclusie die zij hier vaak uit trekken. Die klinkt meestal (ietwat versimpeld) als: ‘Reguliere geneeskunde heeft serieuze beperkingen (klopt!) dús alternatieve geneeswijzen zijn beter (klopt niet!).’ De fan van alternatieve geneeswijzen doet er goed aan om deze denkfout alvast uit zijn denken te weren: de barsten in het bolwerk van de reguliere geneeskunde zeggen namelijk niets over de effectiviteit van de alternatieve geneeswijzen.

Het belangrijkste verschil tussen alternatief en regulier

Alle vooroordelen ten spijt, de vraag of een behandeling of pil nou écht werkt, kan slechts door één criterium worden bepaald: een goede wetenschappelijke test. Alleen zo kun je het placebo-effect, spontane zelfgenezing en andere factoren uitsluiten. Goed onderzoek is heus niet zo ingewikkeld, maar je moet je er wel een beetje in willen verdiepen. Een voorbeeld ter verduidelijking. Stel je wilt weten of jouw bioresonerende homeopathische grieppil werkt: hoe doe je dat?

Men neme een grote groep mensen met overeenkomstige klachten – honderd mensen met een griepje bijvoorbeeld – en men injectere de helft ervan (random geselecteerd) met het te onderzoeken medicijn en de andere helft met een nepmedicijn. Dat doen we ter vergelijk. Belangrijk: behandelaars mogen niet weten welk medicijn ze gebruiken om onbewuste sturing van de resultaten te minimaliseren. Hierna hou je bij hoe snel en goed de grieperige individuen genezen. Nu heb je een basis om te onderzoeken of het nieuwe medicijn het beter doet dan het fopmiddel. Lijkt het medicijn beter te werken dan het placebo? Om ongewenste factoren uit te sluiten en zeker te zijn dat alles wel eerlijk is verlopen, laten we de test herhalen door andere onderzoekers. Twijfelen we nog steeds? Vooruit, nog een keer dan. Na meerdere onderzoeken en de juiste statistische analyses gedaan te hebben kun je met enige stemverheffing zeggen: ‘Dit medicijn werkt wel/niet/nauwelijks beter dan een neppil als het gaat om het genezen van een blindedarmontsteking.’

Feit: alle grote, bekende alternatieve geneeswijzen zijn op deze manier onderzocht. Vaak meerdere keren, met verschillende klachten, in verschillende situaties. De resultaten? Als ze nog steeds ‘alternatief’ worden genoemd kun je er vergif op nemen dat deze werkwijzen en medicijnen niet of onvoldoende werken in vergelijking tot een fopmiddel. Ik weet het, het leven is soms keihard. De gemiddelde beoefenaar van alternatieve geneeswijzen laat zich hierdoor echter niet uit het veld slaan. Die heeft niet voor niks geïnvesteerd in een dure opleiding en een fijne praktijkruimte, en wil de lange rij met tevreden/wanhopige cliënten niet teleurstellen. Begrijpelijk. Om de ongewenste feiten recht te breien moeten alternatieve therapeuten daarom een aantal mentale acrobatische toeren uithalen om hun onbewezen methode een gelijkwaardige status te geven. Die toeren zullen we hieronder kort bespreken.

Fans van alternatieve therapieën geloven vaak in een hele range aan omstreden therapieën, omdat zij gevallen zijn voor één of meerdere van onderstaande argumenten. Sommige daarvan hebben we eerder besproken, ik herhaal ze kort.

‘De patiënt is genezen: dat is het bewijs dat het werkt!’

Niets is overtuigender dan de getuigenis van iemand die na een bepaalde behandeling genezen kan worden verklaard. Vooral als het jezelf betreft. ‘Hoeveel bewijs heb je nodig, scepticus? Zie hier, ikzelf ben het levende bewijs!’ Mij vader had jarenlang een soort wrat op zijn hand. Na een specifieke vakantie waarbij hij dagelijks in een bepaalde rivier zwom was het weg. Hij wijt de genezing logischerwijs aan de rivier. Bewijst dit dat die rivier een geneeskrachtig medicijn is? Niet per se. Misschien was het omdat hij ander voedsel nam. Of een ander merk zonnebrand. Misschien was het iets dat wij nu over het hoofd zien.

We onderschatten – per definitie – de rol van het placebo-effect
Over het placebo-effect heb ik hier uitgebreid geschreven, dus ik houd het kort. Het placebo-effect ontstaat wanneer een neppil of -behandeling ons sneller laat genezen dan we normaal zouden doen. Het placebo-effect is een veel krachtiger fenomeen dan we over het algemeen aannemen, en een stuk interessanter dan de onzinnige verklaringen die sommige alternatieve therapeuten er op na houden om hun successen te duiden. Er is veel winst te behalen als reguliere artsen zich meer in het placebo-effect zouden bekwamen. De wetenschappelijke literatuur wemelt van interessante onderzoeken naar het placebo-effect. Het placebo-effect is het belangrijkste effect dat het succes van alternatieve geneeswijzen verklaart.

Dit effect wordt versterkt door dramatische rituelen, pijnlijke behandelingen, lange vragenlijsten, onverdeelde aandacht, witte jassen, boekenkasten vol boeken, charisma van de arts, hoge prijs van de behandeling enzovoorts. Je zou alternatieve ‘artsen’ ook meesters van het placebo-effect kunnen noemen.

Als weerwoord krijg je vaak te horen: ‘Ho scepticus, dieren en baby’s hebben ook baat bij alternatieve medicijnen, dat duidt erop dat er geen placebo-effect aan het werk is. Zij weten namelijk niet eens dat ze worden behandeld.’ Ooit gehoord van het placebo-effect by proxy? Het ontgaat dieren en baby’s inderdaad dat ze een medicijn krijgen voor hun ziekte, maar ze reageren wel op de rust en het vertrouwen die hun verzorgers ineens uitstralen (nu deze denken dat het goed komt). Ze reageren dus niet positief op het fopmiddel, maar wel op de rol van hun verzorgers.

We onderschatten de rol van toeval en andere factoren
Zelfs hardnekkige klachten kunnen – soms ineens – door een verandering van omgeving of levensstijl verdwijnen. Veel mensen raken overtuigd van een bepaalde alternatieve behandeling nadat reguliere behandeling niks uithaalde, maar niet lang na de alternatieve behandeling wel genezing tot stand kwam. Dat is heel mooi. Toch is zo’n op zichzelf staand verhaal geen geldig bewijs. Onderzoek laat zien dat de meeste klachten vanzelf overgaan en dat we geneigd zijn de oorzaak daarvan te danken aan iets wat we toevallig op dat moment (wel of niet) hebben gedaan. Daarnaast: we zoeken meestal hulp als we op het dieptepunt zitten. Vaak gaat de rit daarna weer omhoog. We kunnen nooit zeker weten wat bij onszelf precies de truc is geweest. De vakantie, de tijd, moeders kippensoep, de verliefdheid, je ontslag, de reikibehandeling van een vriend of het ayurvedische medicijn, het placebo-effect, een combinatie ervan?

De toenemende populariteit van alternatieve geneeswijzen is, ondanks de schitterende afwezigheid van wetenschappelijk bewijs, tenminste tweeledig te verklaren:

1. Iedereen die ontevreden is of níet geholpen kan worden door de reguliere geneeskunde is wél een potentieel tevreden klant van de alternatieve genezer. Mensen zoeken pas een alternatief arts op als de reguliere wegen uitgebuit zijn. Andersom gebeurt dit minder. Dit is vooral zo bij immunologische of somatische aandoeningen waar de wetenschap tot op heden weinig hulp kan bieden. Omdat veel van die klachten alsnog vanzelf overgaan, minder worden of wisselen van intensiteit zal de alternatieve genezer hiervoor vaak de credits krijgen. (Toegegeven: genezers die goede voeding, rust, ontspanning, slaap, vertrouwen, meditatie stimuleren, zullen hierdoor vaak wel een positieve invloed op het immuunsysteem en pijnklachten van hun cliënten hebben. En dat heeft uiteraard vaak positief effect op hun gezondheid en welzijn. De meeste reguliere artsen zullen dit overigens ook beamen.)

2. Telkens wanneer een alternatieve genezer de credits krijgt wordt dit neergezet als een overwinning op de reguliere geneeskunde. ‘Het is de reguliere arts niet gelukt wat de alternatieve genezer wel lukte.’ Deze anekdotes zijn extreem overtuigend en zullen nieuwe cliënten binnenhalen. Websites en boeken van alternatieve genezers staan vol met getuigenissen van dit soort cliënten. Andersom zijn er natuurlijk veel meer mensen wél geholpen door de reguliere geneeskunde dan de alternatieve.

Twijfel je daaraan? Verzamel mensen die een serieuze ziekte onder de leden hebben gehad (denk kanker, tbc, malaria, longontstekingen, voedselvergiftigingen, galstenen) en vergelijk het aantal mensen dat geholpen is door de reguliere geneeskunde en door de alternatieve. Het is makkelijk te vergeten dat de meesten van ons zonder de interventies van de reguliere geneeskunde waarschijnlijk allang waren overleden door de mazelen, een bloedvergiftiging of een longontsteking. De alternatieve arts kan met het placebo-effect het immuunsysteem van zijn cliënten wat boosten, maar sommige ziekten worden snel érger als de reguliere geneeskunde niet ingrijpt.

Kortom: de alternatieve arts krijgt vaak wel de credits als het beter gaat en gaat vrijuit als het niet werkt: het was de reguliere geneeskunde immers ook niet gelukt, dus de verwachtingen van de cliënt zijn vaak sowieso al laag. Alternatieve geneeskunde is vaak het laatste redmiddel.

Een goed voorbeeld dat ons vertekende beeld van statistiek laat zien is die van de kankergenezing. Een heel klein percentage van de mensen met ongeneeslijk verklaarde kanker blijkt alsnog te genezen. Alle keren dat deze opgegeven patiënten in hun wanhoop bij een alternatief arts aanklopten, zullen zij hun genezing logischerwijs aan de specifieke alternatieve methode danken. Bijvoorbeeld positief denken in combinatie met speciale zoutbaden. In werkelijkheid zijn er procentueel evenveel mensen die genezen als ze níet naar een alternatieve arts gaan. Het is – zeker gezien het feit dat alternatieve geneeswijzen onbewezen zijn – het meest aannemelijk is dat dit spontane zelfherstel dus sowieso had plaatsgevonden, ook zonder de interventie van een wonderdokter. Er is nou eenmaal geen enkel bewijs dat bidden, superfoods eten, mediteren of positief denken helpt kanker te genezen, toch denken veel mensen dat dit wel zo is. Een paar studies (zie < a href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12565991">hier en hier) laten zelfs zien dat kankerpatiënten die naast hun reguliere behandeling een alternatieve behandeling kregen eerder stierven. Het is onduidelijk waarom dat zo is. Mogelijke verklaringen kunnen zijn dat deze mensen hun standaardbehandeling verwaarloosden, alternatieve medicijnen gebruikten die de normale behandeling in de weg stonden of dat het vooral de allerzieksten waren die hun toevlucht zochten bij alternatieve genezers: de mensen die sowieso de slechtste kans op overleving hadden.

‘Wetenschappers zijn eenkennig/arrogant/onwetend en staan niet open voor alternatieve benaderingen’
Het grootste misverstand over wetenschap is dat het ook maar een mening of geloof zou zijn. Jakkes, waar te beginnen. Wetenschap is geen geloof of instituut, het is een zichzelf corrigerend proces om de werkelijkheid beter te begrijpen. De enige aanname die je moet maken is: ‘Laten we dingen niet zomaar aannemen omdat ze goed voelen en/of omdat Heilige Antonius het ooit gezegd heeft. Nee, laten we onze vooroordelen opzij zetten en het zo onbevooroordeeld mogelijk onderzoeken. En als we het niet (zeker) weten? Laat ons daar eerlijk over zijn en manieren bedenken om er alsnog achter te komen.’ En ja, wetenschappers zijn mensen. Mensen maken fouten, trekken verkeerde conclusies, zijn soms (bewust of onbewust) oneerlijk, maar daar trekt wetenschap zich uiteindelijk weinig van aan. Het spel is zo ontworpen dat het openstaat voor correctie. Wanneer de één slecht of oneerlijk onderzoek doet, doet een ander het daarna goed en ontmaskert de eerste als gebrekkige wetenschapper of charlatan. Dáár zit de vooruitgang. Daarom gebruiken we nu andere medicijnen en behandelingen dan vijftig jaar geleden. Hierom gaan mensen niet meer dood aan – pak ‘m beet – een tandontsteking of polio. Nieuw onderzoek kan oude conclusies en veronderstellingen teniet doen of verzwakken. Nieuwe feiten wijzen de weg, niet de veronderstellingen.

Als meerdere onderzoeken de werkzaamheid van hun behandeling weerspreken, kunnen beoefenaars van alternatieve geneeswijzen hun toevlucht nemen tot onderstaande argumenten: stuk voor stuk vooroordelen over wetenschap en haar beoefenaars.

De huidige wetenschap kan de alternatieve behandeling nog niet testen
Alternatievelingen menen dat wetenschappers niet open staan voor hun bijzondere, alternatieve en exotische verklaringen. Zijn wetenschappers echt zo simpel dat ze kwantummechanica, zwarte gaten, antimaterie kunnen aantonen, maar niet handig genoeg zijn om – we noemen maar iets – de niet-bestaande mysterieuze werking van homeopathie te bewijzen? In de praktijk staan veel wetenschappers open voor nieuwe manieren om naar de werkelijkheid te kijken. Dat is hun werk. Ze zouden er zelfs een Nobelprijs mee kunnen winnen. Als goede wetenschappers moeten ze zich echter ook aan de feiten houden. Dat hoeft de alternatieve genezer helaas niet te doen. Die hoeft alleen rekening te houden met tevreden en betalende cliënten.

Je kunt best denken dat Reiki volgens een mysterieuze, onbewijsbare energie werkt die zich niet laat vangen in een onderzoekje. In de praktijk kan dat vrij gemakkelijk. Laat de ene groep geblinddoekte mensen denken dat ze een reiki-behandeling ontvangen terwijl er niks gebeurt, en de andere groep daadwerkelijk een behandeling krijgen. Kijk, vergelijk, en je hebt je antwoord. Het feit dat sommige dingen (nog) geen wetenschappelijke verklaring hebben betekent uiteraard niet dat het niet bestaat. Er is heel veel waar we weinig tot niks over weten, maar dat betekent in het geval van – pak ‘m beet – bioresonantie of reiki niet dat het daarom wél waar is. Bioresonantie of reiki zijn gebaseerd op theorieën waarvan je wel degelijk onderzoeksmatig kunt nagaan of de veronderstellingen kloppen. En dat is ook gebeurd: zie hier en hier.

Alternatieve geneeswijzen worden tegengewerkt door reguliere geneeskunde (complot-alert!)
Veel mensen verwarren wetenschap met bepaalde intsituten zoals Big Pharma, het voedingscentrum en zelfs de mainstream media of de regering. Nee, dat zijn hoogstens instituten die de voorlopige conclusies van wetenschappers al dan niet op een eerlijke of gerechtvaardigde manier vertolken. De wetenschap zelf is neutraal, de mensen die haar bedrijven zijn dat soms niet. Omdat ook zij het spel noodgedwongen transparant moeten spelen, is de kans dat ze uiteindelijk op fraude of belangenverstrengeling gepakt worden een stuk groter dan pakweg in de politiek of alternatieve geneeswijzen. En de wetenschappers die zich daaraan schuldig maken worden hard gestraft door de academische gemeenschap. Hoi, Diederik S.

Alternatieve genezers menen dat reguliere medische onderzoekers onder één hoedje spelen met de farmaceutische industrie (en niet te vergeten de melk- en slechte voedselindustrie). Het internet staat vol met verhalen die dit levensverziekende medische ‘complot’ aan het licht proberen te brengen. Mensen zouden afhankelijk gemaakt worden van ongezonde en peperdure medicijnen – want chemisch, want bijwerkingen – met als enige doel geld te verdienen. Er wordt niet gekeken naar ‘de volledige mens’ en ‘echte genezing’, maar er worden slechts symptomen bestreden waardoor het onderliggend probleem blijft bestaan. Feiten hieromtrent worden bewust achtergehouden en verdoezeld.

Claims als deze zijn op het eerste gezicht lastig te ontkrachten, want natuurlijk probeert de farmacologische industrie de eigen pillen te slijten en doen ze inderdaad vaak niet netjes. Precies daarom moeten we extra kritisch zijn over de door hun gesponsorde onderzoeken. Er zijn wetenschappers en wetenschapsjournalisten die precies dat doen. Ben Goldacre bijvoorbeeld laat zowel zien wat er mis is met de alternatieve geneeswijzen (in zijn boek Bad Science) als de farmaceutische industrie (in zijn boek Bad Pharma). Meta-onderzoeken laten zien dat onderzoekers (uit zowel de alternatieve als reguliere wereld) hun eigen producten en diensten onderzoeken bijna altijd hun eigen producten subtiel voortrekken. Die onderzoeken deugen dus vaak niet helemaal. Belangrijker nog zijn onderstaande argumenten:

A. Het staat iedereen vrij te bewijzen dat zijn medicijn of behandeling werkt. De resultaten van het onderzoek staan of vallen op zichzelf. In plaats van complotberichten de wereld in te sturen dan zouden alternatieve genezers ook meer en beter wetenschappelijk onderzoek kunnen doen.

B. Dacht je echt dat alternatieve geneeswijzen geen big business zijn? VSM, Deepak Chopra, het zijn miljoenenbedrijven. Deze fabrikanten en verkopers van alternatieve medicijnen verdienen ontzettend veel geld, vooral als je bedenkt dat die medicijnen niet eens doen wat er op de verpakking staat. En dan zijn er nog (de vaak) peperdure workshops en cursussen om studenten te laten bekwamen in hun (niet-werkende) geneeswijze.

C. En ja, echte medicijnen zijn inderdaad een stuk duurder dan de pillen van Dr. Vogel, maar het is niet alleen geldzucht die de medicijnen prijzig maakt. Onderzoek doen is duur en tijdrovend, net als patenten aanvragen; artsen en ander hoog opgeleid personeel moet betaald worden; de productie van medicijnen brengt kosten met zich mee, sommige onderzoeken duren jaren voordat een medicijn veilig genoeg wordt geacht om te worden verkocht.

D. Tot slot: zouden onderzoekers proberen bewust de ontwikkeling en verkoop van (werkzame en goedkope) medicijnen te stoppen die zijzelf of hun dierbaren in de toekomst misschien een keer nodig hebben? Oh ja tuurlijk, dat is logisch, want medische onderzoekers en specialisten worden verblind door geld. Ze zijn jarenlang bezig met iets dat hen eigenlijk niet werkelijk interesseert, alleen om een laboratoriumjas aan te mogen en lekker bovenmodaal (want meer is het niet) te kunnen verdienen? Tegelijkertijd kunnen ze hun intimi en vrienden afhankelijk maken door hen te drogeren met medicijnen.

‘Er is genoeg wetenschappelijk bewijs voor alternatieve geneeswijzen, maar die wordt genegeerd’
Veel alternatief genezers doen hun best wetenschap te negeren, tenzij er ineens een wetenschappelijk bewijs hun kant op waait. Of eigenlijk: lijkt te waaien. Dan circuleert dat op al hun websites. Onterecht en selectief aanhalen van wetenschappelijk onderzoek kan op twee manieren: het onderzoek zelf deugt niet of de uitleg van de resultaten deugt niet. Zoals gezegd: wetenschap is mensenwerk, en je moet nooit zomaar de conclusies van een bepaald onderzoek aannemen. Eén op zichzelf staand onderzoek is onvoldoende bewijs. Pas als twee of meer replica-onderzoeken een positief effect laten zien kun je ervan uitgaan dat je een écht effect te pakken hebt. Blijkt het eerste onderzoek een toevalstreffer, dan kun je zo’n onderzoek niet als bewijs zien, omdat het niet klopt met de rest.

Positieve resultaten kunnen toeval zijn, het gevolg van slechte wetenschap en/of fraude, of gewoon verkeerd zijn geïnterpreteerd. Hierom controleren onderzoekers elkaar, zullen ze alternatieve verklaringen testen en worden om de zoveel tijd alle beschikbare onderzoeken elkaar vergeleken. In de weinige gevallen waar alternatieve geneeswijzen goed uit de bus kwamen is sprake geweest van slecht uitgevoerd onderzoek en/of onterechte conclusies. Een goed overzichtsboek – met duidelijke uitleg – is Trick or treatment van Edzard Ernzt en journalist Simon Singh. Het levensverhaal van Ernzt is interessant: deze voormalig homeopaat besloot ooit zijn geloof wetenschappelijk te onderzoeken. Hij werd de eerste professor die zich specialiseerde op alternatieve en complementaire geneeswijzen. Van zijn geloof is momenteel weinig over. Ernzt: ‘De reguliere geneeskunde heeft vele gebreken, maar de alternatieve geneeskunde biedt geen enkele weg om die op te lossen.’

Andere irrelevante argumenten en denkfouten
Daarnaast worden veel alternatieve therapieën verdedigd met argumenten die nader beschouwd berusten op drogredenen, wollig taalgebruik en luchtig gebruik van definities.

‘Medicijnen zonder bijwerkingen zijn beter dan medicijnen met bijwerkingen’
We willen het allemaal: het goede zonder het slechte; de voordelen zonder nadelen. En daarvoor betalen we graag. Als alternatieve therapeuten claimen dat hun middeltjes geen bijwerkingen hebben dan kun je ervan uitgaan dat ze jou een placebo proberen te verkopen. Als een medicijn geen bijwerkingen heeft, dan heeft het helemaal geen werking. En als ze zeggen dat er geen bijwerkingen zijn, maar dat je bij een overdosis wel de dokter moet bellen (zoals bij homeopathische producten), dan weet je dat er iets grappigs aan de hand is. Bij wijze van protest nemen Engelse en Amerikaanse sceptici elk jaar traditiegetrouw gezamenlijk (voor het oog van de camera) een overdosis aan homeopathische medicijnen. Want ook op de etiketten van homeopathische medicijnen staat netjes iets als: ‘Bij overdosis de dokter waarschuwen.’ Dat het steeds dezelfde mensen zijn die dit jaar in jaar uit doen, laat zien hoe krachtig het spul níet werkt.

‘Oprechtheid, charisma of gezondheid van de alternatieve genezer betekent dat de therapie werkt’
Ik ben ervan overtuigd dat veel alternatieve genezers goede, gepassioneerde mensen zijn die geloven in wat ze doen. Er zijn maar weinig bewuste kwakzalvers die hun cliënt bewust om de tuin leiden. Critici van alternatieve geneeswijzen worden vaak arrogant genoemd omdat er vanuit wordt gegaan dat zij twijfelen aan de oprechtheid van deze genezers. De drogreden is: oprechte overtuiging betekent dat de geneeswijze oprecht werkt. ‘Want waarom zou iemand erover liegen?’ Iemand kan heel oprecht zichzelf en daardoor anderen voor de gek houden.

Populariteit of ouderdom zegt iets over de effectiviteit van de behandeling
‘De waarheid is geen kwestie van neuzen tellen,’ zei een inmiddels overleden wijsgeer. Datzelfde geldt voor jaren tellen. Dat bepaalde geneeswijzen wijdverspreid en eeuwenoud zijn betekent geenszins dat ze kloppen of dat er nu geen betere methoden zijn uitgevonden. Bloedzuigers iemand? Zeus en Thor nog gesproken? Duivelsuitdrijver voor je nachtmerries? We weten door wetenschappelijk onderzoek dat donder, ziekte en veel psychische klachten inmiddels geen straf van God of demonenwerk is. We worden steeds handiger in het ontwikkelen van instrumenten om oude ‘waarheden’ aan onderzoek te onderwerpen. De uitkomst is niet altijd de gewenste.

‘Het klinkt wetenschappelijk en aannemelijk, waarom zou ik het niet geloven’
Om onze geloofsels kracht bij te zetten of anderen te overtuigen gebruiken we woorden. Woorden hebben vaak meer magische kracht dan de medicijnen en behandelingen zelf. We zijn vooral gevoelig voor woorden die fijne gevoelens oproepen. Veel alternatieve genezers gebruiken pseudowetenschappelijk jargon om hun therapieën te verkopen. Vooral de kwantummechanica wordt momenteel misbruikt om alternatieve therapieën te verklaren. Interessante woorden als energie, vibraties, chi, prana, zielsbewustzijn worden handig vermengd met pseudowetenschappelijke termen als bioresonantie, zero sum field en bio-energetische velden. Het klinkt misschien overtuigend als je een leek bent, het betekent in de praktijk vaak helemaal niets. In de literatuur, kunst en subjectieve ervaring zijn mooie woorden op hun plek, als het gaat om het vergaren van betrouwbare kennis hebben we welomschreven definities en exact taalgebruik nodig, zodat alle betrokkenen weten waar ze het over hebben.

‘Chemisch is slecht, natuurlijk is goed’
Onze voorkeur voor bepaalde woorden, geeft ruim baan aan bepaalde misverstanden. Onder alternatievelingen bestaat een duidelijke scheiding tussen chemische en natuurlijke producten. Chemisch = slecht, natuurlijk = goed. Hoe meer iets bewerkt is, hoe slechter het is. We hebben liever een plant dan een pil. Sommige alternatieve therapeuten beweren dat mensen vroeger niet ziek werden omdat ze natuurlijker leefden, geen milieuvervuiling hadden en meer kennis hadden van de geneeskrachtige kruiden en planten. De achterliggende veronderstelling is dat Moeder Natuur alles voor haar kindertjes heeft klaargelegd, maar dat we daar (tegenwoordig) blind voor zijn.

Het is een mooie gedachte, maar bewijs is er niet voor. Dat de gemiddelde levensverwachting millennialang niet meer dan dertig jaar was en dat veel mensen vroegtijdig stierven aan de gevolgen aan zoiets simpels als een tandvleesontsteking wordt gemakshalve vergeten. De werkelijkheid is een stuk grijzer dan dat. In realiteit worden we omringd door natuurlijke ingrediënten die dodelijk zijn (bepaalde schimmels, arsenicum, asbest) en chemische producten die niets kwaads doen. Het verschilt per stof, per dier, per dosis. Ik ben helemaal vóór ecologie en duurzaamheid, maar als we de natuur op sommige fronten hun gang hadden laten gaan, dan waren jij en ik er waarschijnlijk niet geweest. In de woorden van Ernzt: ‘Het evolutionaire succes van veel planten is dat ze juist giftig zijn voor mensen.’

Daarbij, de meeste actieve ingrediënten in medicijnen worden trouwens gewonnen uit planten. Het zijn vaak plantextracten. Door ze te bewerken kun je veel beter controleren wat en hoeveel je binnenkrijgt en de ongezonde ingrediënten uit de rest van de plant elimineren. Zie filmpje.

‘Alternatieve genezers komen tenminste met een plausibele verklaring die ik begrijp’
Ons lichaam en de wisselwerking met de omgeving (voedsel, stress, milieu, onze gedachten) is uiterst complex. En onze hersenen verlangen naar duidelijke oorzaken en dito oplossingen. Vooral als we zelf ziek zijn of lijden. Helaas is het vaak niet duidelijk wat de klachten veroorzaakt, verergert of verbetert. Medisch onderzoek is een poging om die wisselwerking meer en meer onder controle te krijgen, maar er zijn nog steeds heel veel vragen en twijfels. Hopelijk kunnen serieuze ziekten zoals kanker, MS en schizofrenie in de toekomst hierdoor voorgoed tot het verleden horen, maar zover zijn we nog niet. Veel alternatieve therapieën erkennen en waarderen deze complexiteit maar matig en hebben een eenduidige verklaring voor een hele verscheidenheid aan ziekten: meestal is het de combi verkeerde voeding, milieuvervuiling en negatief denken. Anders eten (en/of het innemen van voedingssupplementen) is hét recept voor alles. Zelfs kanker en aids kun je daarmee volgens veel alternatieve artsen genezen. Het bewijs hiervoor is helaas nul. Gezond eten is belangrijk en kan veel kwalen voorkomen, maar het is zeker geen panacee voor veel van de lichamelijke (en geestelijke) klachten die mensen kunnen hebben. De werkelijkheid is weer een stuk grijzer dan we willen en gedegen onderzoek is het belangrijkste dat we hebben om dat grijze gebied beter in kaart te brengen.

‘Baat het niet, dan schaadt het niet’
Als je je kritisch uitlaat over alternatieve therapieën word je al snel als een zeurkous gezien, een spelbreker. ‘Als andere mensen er nou wel blij mee zijn en zich er beter door voelen. Jij hoeft er toch niet in te geloven? En bovendien: baat het niet dan schaadt het niet.’ Helaas pindakaas, het kan wel schaden. Mensen lijden soms extra hard en lang wanneer te lang wordt doorgesukkeld met alternatieve geneeswijzen wanneer serieuze medische zorg nodig is. In het geval van kinderen en dieren is dit extra schrijnend, omdat zij hier niet zelf voor kiezen. Gelukkig zijn de meeste mensen sceptisch genoeg om de gezondheid van henzelf of hun geliefden niet helemaal aan het lot van de alternatieve genezer te laten, en ook de alternatieve genezers kennen meestal hun grenzen. Maar dit is geen regel en er zijn meer dan genoeg uitzonderingen. Ken je Sylvia Millecam nog? Zij stierf aan een relatief behandelbare vorm van kanker omdat genezeres Jomanda haar wijsmaakte dat haar ziekte een schimmel was die ze met natuurlijke middelen zou kunnen wegwerken.

Hoop doet (langer) leven?
Natuurlijk, we willen allemaal dat homeopathie – de bekende natuurgeneeskunst die geen bijwerkingen veroorzaakt – echt geneest. We willen dat handoplegging de kanker uit ons lichaam kan helpen. We willen ook dat de helderziende of astroloog gelijk heeft en dat we de liefde van ons leven snel zullen ontmoeten, en dat we na onze dood naar een mooie plek gaan waar Fido ons kwispelend tegemoet rent. We willen allemaal dat ons leven zin heeft en ons lichamelijke lijden een gerechtvaardigde plaats in het grotere geheel. Het voelt anders zo nutteloos. En we nemen elk greintje hoop graag aan, zeker als het een laatste strohalm is en de reguliere geneeskunde geen oplossing heeft. De meeste alternatieve therapieën bieden ongetwijfeld iets wat de reguliere geneeskunde niet biedt: veel persoonlijke aandacht; betekenis en zingeving, en niet in de laatste plaats aandacht voor zaken die niet direct met de klachten te maken hebben maar wel indirect iemands leven verbeteren: stimuleren van een gezonde levensstijl en geestelijk welzijn. Daarvan kan Big Doc nog heel veel leren.

p.s. Ik heb geen belangen in de farmaceutische industrie, en ja, ik ben me bewust van de risico’s van teveel en te makkelijk pillen slikken. Ik hecht aan gezonde voeding en veel beweging. Ik doe zelfs aan yoga. Niet om chakra’s te zuiveren, ik doe het omdat ik op verjaardagen graag mijn benen in de nek leg.

Marcelino Lopez

Psycholoog, (relatie)therapeut, schrijver. Zoekend naar antwoorden op lastige levensvragen. Meestal tevergeefs. Meer info: marcelinolopez.nl.

 

Lees ook eens zijn boeken:
Liefdesgedoe (2018)
Liefde in Tijden van Facebook (2012).