Bestaat er een universeel schoonheidsideaal?

Wat wij aantrekkelijk in iemand vinden wordt over het algemeen bepaald door een vrij simpele, evolutionaire regel. Stel dat je alle mannen en vrouwen op de wereld in een blender zou stoppen om daar de perfecte gemiddelde man en vrouw van te maken: ziedaar homo estheticus perfectus. We houden van bijzonderheden, een uitstekende tand, een aparte neus of een licht omhooggetrokken mondhoek, maar dan het liefst bij mensen die verder vrij gemiddeld en symmetrisch zijn. Dat zijn over het algemeen ook gezonde mensen met een goed immuunsysteem. Een ‘gezond’ uiterlijk is een eerste garantie op gezonde kindjes.

Onze hersenen zijn geprogrammeerd om die ‘middelmatigheid’ snel op te merken. Hoe snel? Knipper met je ogen en je weet het, in dertien milliseconden. Dat blijkt uit onderzoek waarin proefpersonen naar foto’s van knappe en minder knappe mensen keken, zo kort dat ze de foto’s niet eens bewust konden zien. Toen hun daarna gevraagd werd hoe aantrekkelijk de mensen op de foto’s waren, hadden ze het idee maar wat te gokken. Wonderlijk genoeg waren hun antwoorden heel betrouwbaar. Een mooi uiterlijk is dus een goed gemiddelde. En gek genoeg is dat in werkelijkheid juist behoorlijk uniek. De modelmensen – die overigens niet zo lang en dun of hoekig en gespierd zijn als catwalkmodellen – vormen een kleine elite.

Hoewel je je leven op heel wat manieren kunt verpesten, hebben zij alvast een voorsprong in bijna alles wat ze doen. Vanaf de wieg worden mooie baby’s met meer zorg en aandacht behandeld. Zonder dat ze iets doen worden ze eerder opgemerkt, krijgen ze sneller het voordeel van de twijfel en worden ze positiever beoordeeld, ook als het weinig met hun uiterlijk te maken heeft. Ze worden intelligenter, betrouwbaarder, gezonder geacht. Ze krijgen lagere straffen als ze foute dingen doen, worden eerder vergeven, verkopen meer, hebben vaker seks en we zien ze eerder op prominente plekken. Uiterlijke symmetrie en middelmatigheid is het ook het eerste waar we op letten in onze zoektocht naar een partner.

Fysieke onvolkomenheden worden als de voornaamste reden gezien voor een ongelukkig liefdes- en seksleven. Na een reeks afwijzingen of voortijdig afgebroken affaires zoek je naar voor de hand liggende oorzaken. Uiteraard denk je al snel aan kenmerken die je van jezelf niet fraai vindt. ‘Mijn oren te groot? Ben ik te dik? Te klein? Te lang? Is het mijn handicap?’ Het uiterlijk kan op die manier voor (verder normale) mensen een ware obsessie worden. Het effect op de buitenwereld is nu eenmaal het meest zichtbaar en dus ook het meest controleerbaar. Voor vrouwen zijn de effecten groter. Naar blond haar en een gevulde bh kijken meer mannen dan naar donker haar en een plattere voorkant. Sommige vrouwen zijn briljant in het verfraaien van zichzelf omdat ze weten hoezeer kleine verschillen in voorkomen van invloed kunnen zijn op anderen. Dat kan verslavend zijn. Op een gegeven moment durf je niet meer zonder make-up of hakken de deur uit.

Tegenwoordig hoef je je niet eens meer door de grenzen van je eigen lichaam te laten tegenhouden. Daar hebben we de cosmetische chirurgie voor. Dat maakt een verslaving, mits die samengaat met voldoende geld, gevaarlijk. Hoi Ken & Barbie!) De publieke personen met geld die de strijd tegen het verval aangaan, door – bedoeld en onbedoeld – een uithangbord van cosmetische chirurgie te worden laten de huidige grenzen zien van uiterlijke manipulatie. Die grenzen worden soms heel naar in beeld gebracht door verschillende bladen en populaire websites als awfulplasticsurgery.com.

We vinden weinig leed meer verdiend dan dat van mensen die het slachtoffer zijn van hun eigen ijdelheid. We leven ook mee, want we weten stiekem best dat ook wij voor de bijl zouden kunnen gaan als we de mogelijkheden of het geld zouden hebben. Er zijn voor- en nadelen te bedenken aan deze nieuwe trend. Plastische chirurgie blijkt voor mensen een goed antwoord te zijn op een obsessie met een – in hun ogen – afwijkend lichaamsdeel. Ze voelen zich daarna bevrijd en gelukkiger dan ervoor. Dat werkt beter dan psychotherapie die bedoeld is om zichzelf te accepteren. Aan de andere kant is die obsessie vaak een gevolg van een cultuur waar de lat voor een mooi uiterlijk steeds hoger komt te liggen, juist vanwege de nieuwe mogelijkheden. Als jouw vrienden zich hebben laten strak trekken, dan word ook jij geconfronteerd met de vraag: waarom doe ik het niet?

Duidelijk is dat onze evolutionaire hang naar aantrekkelijk zijn diep gaat. De ijdelheid is aangeboren en als er mogelijkheden zijn om daar op een gemakkelijke manier gehoor aan te geven doen we dat. Een mooi uiterlijk als belangrijkste maatstaf voor geluk nemen is echter een goed recept voor ongeluk.