Misverstand: iemand die dood wil, hou je toch niet tegen

Antonie Kamerling heeft het onomkeerbare gedaan: op 6 oktober jongstleden heeft hij zijn leven beëindigd. Ik weet weinig van hem, maar zijn veelbesproken daad heeft de laatste dagen ook mijn gedachten beheerst. “Zo’n mooie man met zoveel geluk en succes. Hoe kan zoiets?”, zei vriendin Babette van Veen. Het geeft te denken. Objectief gezien was hij erg succesvol. Een leuke, frisse jongen die deed waar hij van hield, acteren en muziek maken, en daarom geprezen werd. Een leuke vrouw, twee adorabele kinderen. Veel vrienden blijkbaar. Hoe kon het zo mis gaan?

Mensen wijten de zelfmoord aan zijn terugkerende depressieve episodes, maar die uitleg heeft op zich weinig verklarende waarde. Lang niet iedereen die lijdt aan depressies gaat over tot zelfdoding. Waarschijnlijk is er ook geen bevredigend antwoord. Nabestaanden blijven bijna zonder uitzondering met prangende vragen achter en in veel gevallen – naast onnoemelijk verdriet – met schuldgevoelens of boosheid.

Kende ik hem wel echt? Had ik kunnen helpen? Waarom zag ik het niet aankomen? Was er iets dat ik niet wist? Hoe lang liep hij met deze doodswens rond?

Vragen waarop in veel gevallen het antwoord uitblijft. Hoogleraar Klinische psychologie Ad Kerkhof doet al jaren onderzoek naar het fenomeen zelfdoding. Mensen kiezen volgens hem niet bewust voor de dood of een definitief einde, maar voor het stoppen van hun huidige lijden. Zijn woorden zijn misschien weinig troostend voor nabestaanden, ze ontkrachten naar grote waarschijnlijkheid wel een bekend en hardnekkig misverstand. Namelijk dat de daad van hun dierbare partner of vriend een vooropgezet plan was. Die kans is volgens hem 1 op 100. Kerkhof: “In tegenstelling tot wat velen denken is suïcide slechts zelden weloverwogen. De zogenoemde balanssuïcide komt maar sporadisch voor. Het gaat vaak om impulsieve daden, ingegeven door emotionele ontreddering en de wanhoop van het moment, en om controleverlies. Het tijdsverloop tussen het plan om suïcide te plegen en de uitvoering ervan kan kort zijn, soms enkele minuten.”

En zo vervolgt hij: “Evenmin is suïcide voor de betrokkenen een vrije keuze. Veel mensen die suïcide plegen, zijn depressief, of angstig en depressief, of verslaafd en depressief, of lijden aan andere psychiatrische aandoeningen die de toekomstverwachtingen ernstig inperken of vertekenen. Door suïcide te plegen beschermt men zich tegen een ‘ondraaglijke’ toekomst. Men oefent op deze manier zijn zelfbeschikkingsrecht uit, lijkt het. Maar de vraag is in hoeverre de depressieve patiënt in staat is zijn wil naar behoren te bepalen. Soms moet hij tegen zichzelf in bescherming worden genomen.”

Net zoals mensen die veel met de auto op pad zijn eerder de kans hebben aan een auto-ongeluk te overlijden hebben mensen die vaak en intens lijden eerder de kans in een ‘zelfmoordsituatie’ te komen, maar zelfdoding blijkt dus in veel gevallen een kwestie van op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Het samenvallen van intense psychische wanhoop en de mogelijkheid om er gehoor aan te geven. Bijvoorbeeld omdat er (tijdelijk) geen hulp of vangnet is, al dan niet professioneel. De troostende gedachte dat je iemand die dood wil toch niet tegenhoudt, noemt Kerkhof een denkfout: “In 99 procent van de zelfdodingen is dat niet zo en is de suïcidaliteit een symptoom van een emotionele stoornis. De gezondheidszorg is er om ziekten en symptomen aan te pakken en zulke stoornissen maken daar deel van uit, of de samenleving dat nu leuk vindt of niet.”

De getallen liegen er niet om. Elk jaar maken zo’n 1500 mensen een eind aan hun leven en vinden er 30.000 pogingen plaats. Meer dan het aantal verkeersdoden. Dat is is des te triester als je beseft dat de achterliggende psychische aandoeningen tegenwoordig goed behandelbaar zijn. In veel gevallen gaat het niet om volledige genezing, maar kunnen mensen terugkerende psychische problemen bepreken en een niet-dodelijke plaats in hun leven geven. Soms in combinatie met medicatie. Iets wat in een moment van martelende wanhoop heel makkelijk over het hoofd wordt gezien.

Meer lezen over suïcide of wat je kunt doen bij depressie.