In relatietherapie gaan, velen wachten er te lang mee. Relatietherapie zien ze echt als een laatste redmiddel en ze schamen zich er soms zelfs een beetje voor dat hulp van buitenaf nodig is. In de liefde hoort het toch allemaal ‘vanzelf’ te gaan?
Veel mensen zijn gebaat bij relatietherapie. Helaas wordt de hulp van een relatiecoach- of therapeut nog te weinig ingeschakeld en vaak ook te laat. Men weet simpelweg niet goed wat je eraan kunt hebben. Daarom dit artikel: wat is relatietherapie nu precies? Daarnaast geef ik hieronder een aantal (zelfhulp)tips met betrekking tot relatietherapie, die je al direct kunt toepassen, zonder dat je bij mij of mijn collega-therapeuten in Amsterdam hoeft aan te kloppen.
Het doel van relatietherapie
‘Denk maar niet dat je mij weer verliefd op mijn vriendin kunt maken. Ik wil hier niet zijn. Zij wil dit.’
Zo opende een cliënt ooit het eerste relatietherapiegesprek dat hij en zijn partner hielden. Hij had duidelijk geen enkel idee wat relatietherapie inhoudt. Hij was hier omdat zijn vriendin erop had aangedrongen. Ik kon hem gelukkig geruststellen: ‘Ik ben Cupido niet. Mijn enige doel is jullie elkaar beter te laten begrijpen. Jij bent hier alleen om jouw kant van het verhaal doen.’
Als de romantiek terugkomt is dat mooi, maar dat is niet per se het doel van relatietherapie. Het eerste doel van relatietherapie is wederzijds begrip stimuleren en ontdekken wat er wél mogelijk is. Soms is een liefdevolle breuk de best mogelijke uitkomst. Dat is precies wat er bij dit stel gebeurde. Het doel van hun therapie werd om ‘als goede vrienden uit elkaar gaan’ en ‘als co-ouders samen de kinderen op te voeden’.
Het doel van relatietherapie is dus per stel, per situatie verschillend. Het streven van relatietherapie is niet het creëren van de ideale relatie (want die bestaat niet). Het streven is te ontdekken wat twee unieke individuen van elkaar verwachten en onderzoeken of ze elkaar dat kunnen en willen geven.
De vier grote vragen van elke relatietherapie zijn:
1 Wat verwacht je concreet van elkaar? Zoals gezegd is dit vaak de basis van relatietherapie. Duidelijk krijgen wat je van de ander wil en wat je partner van jou verwacht.
2 Willen én kunnen jullie elkaar in wederzijdse verwachtingen tegemoetkomen? Het is volstrekt normaal dat je niet aan alle wensen die je partner heeft kunt voldoen. Deze stap is dus een kwestie van onderhandelen en goed afstemmen.
3 Wat zijn de redenen dat dat momenteel niet lukt? Zijn deze oorzaken weg te nemen? Hierbij kunnen problemen in de communicatie spelen, maar ook problemen die losstaan van de relatie. Bijvoorbeeld psychologische of lichamelijke problemen bij een van de partners.
4 Welke stappen moeten worden genomen om een wederzijds bevredigend samenzijn te creëren? Elkaar begrijpen is heel mooi, maar uiteindelijk zul je toch stappen moeten nemen om verandering teweeg te brengen.
Op het eerste gehoor klinken deze vragen als open deuren, maar toch weten stellen er in de praktijk zelden concreet antwoord op te geven. Vaak weten partners helemaal niet duidelijk en constructief te verwoorden wat ze precies van elkaar verlangen en nodig hebben. Dat is nu precies waar relaties op stuklopen.
Weten wat je wilt en nodig hebt van je partner en dat ook nog eens op een effectieve manier communiceren is de sleutel tot een gelukkige relatie.
Goede communicatie is de smeerolie van elke relatie, maar helaas heeft bijna niemand deze kunst van huis uit meegekregen. Verschillen die ik vaak hebben bijvoorbeeld betrekking op:
• Karakter: Jij bent extravert en hebt het liefst het huis vol bezoek, je partner is introvert en heeft liever rust aan zijn hoofd.
• Relatiebehoeften: Jij bent het liefst altijd samen terwijl je partner graag alleen is.
• Communicatiestijlen: Jij zegt het liefst gewoon waar het op staat terwijl je partner een meester is in hints geven en betekenisvolle humor.
Om met dit soort verschillen om te gaan, is goede communicatie enorm belangrijk. In relatietherapie krijgt het verbeteren van de communicatie dan ook een hoofdrol.
Wanneer ga je in relatietherapie?
De eerste relatie zonder problemen moet ik nog tegenkomen. Juist als mensen heel veel van elkaar houden, komt er vaak spanning op de relatie te staan. Als iemand die je ‘wel oké’ vindt even geen aandacht voor je heeft is dat geen probleem. Als je ‘soulmate’ je negeert, komt dat daarentegen behoorlijk binnen.
Wat zijn nu problemen waarmee je naar een relatietherapeut kunt stappen? Dit zijn in mijn praktijk de meest voorkomende issues:
• Tegenstrijdige of botsende relatiebehoeften (zoals kinderwens, autonomie).
• Een moeizame of destructieve communicatie.
• Wantrouwen en wrok door bedrog.
• Verschil in behoefte en beleving van seks.
• Andere normen en waarden (over geld, opvoeding, politiek, religie).
• Verschil in het dealen met externe problemen (zoals het verlies van een kind).
• Individuele klachten van een van beide partners (zoals depressie, trauma, verslaving).
• Uit elkaar groeien (door nieuwe levensfase of persoonlijke ontwikkeling).
Deze lijst is echter niet volledig. Mijn algemene stelregel is dan ook: ‘Wanneer een probleem in jullie relatie steeds erger blijkt te worden, is het tijd om naar een relatietherapeut te gaan.’ Als mensen samen in een negatieve spiraal zitten, is het namelijk moeilijk om er zelfstandig nog uit te komen. Bovendien duurt de tocht naar boven een stuk langer als je onderaan begint. Als je er op tijd bij bent, zijn de problemen over het algemeen ook gemakkelijker op te lossen.
Maakt relatietherapie je problemen erger?
Ik hoor nog weleens van cliënten dat ze bang zijn dat relatietherapie de relatie juist onder druk zet. Dat is vaak ook zo. De meeste mensen doen in hun relatie namelijk aan struisvogelpolitiek: ‘Als we het niet over onze problemen hebben, gaan ze vast vanzelf weg.’ In de praktijk heeft dit echter tot resultaat dat de problemen ondergronds gaan en op allerlei rare manieren aan de oppervlakte komen. Voordat je het weet heb je een knallende ruzie over het dopje van de tandpasta.
In relatietherapie komen al je problemen aan de oppervlakte. Dat is eventjes pijnlijk. Daarna ga je er echter mee aan het werk, waardoor het vaak al snel beter gaat. Zoals met veel problemen moet het in relatietherapie vaak eerst even erger worden voordat het beter kan gaan.
Hoe werkt relatietherapie?
Je kunt relatietherapie zien als een toolbox met psychologische instrumenten en technieken om uiteenlopende relatieproblemen:
1) inzichtelijk, concreet en meetbaar te maken, zodat je er
2) samen – onder begeleiding van een relatietherapeut – praktisch en strategisch aan kunt werken.
Dit klinkt voor de gemiddelde lezer waarschijnlijk droog en onromantisch. En dat brengt ons direct bij het grootste misverstand over liefdesrelaties: ‘De liefde moet vanzelf gaan, anders gaat dat ten koste van de magie en de romantiek.’ Het romantische idee dat de liefde altijd moet vlammen, saboteert relaties die in de praktijk prima werken.
Andere misverstanden over liefde
• In een goede relatie gaat alles vanzelf.
• Mijn partner zou moeten weten wat ik fijn vind: ik ga er niet om vragen.
• Ruziemaken betekent dat de relatie slecht is.
• Als mijn partner over anderen fantaseert, zit er iets niet goed in onze relatie.
• Vreemdgaan betekent dat mijn partner niet van mij houdt.
Vaak begint een relatietherapie-traject met het helder maken van het probleem. De relatietherapeut weet logischerwijs aanvankelijk niet precies wat er aan de hand is, dus je moet sowieso verwoorden wat er speelt. Dat is vaak nog knap lastig. Met behulp van stevig doorvragen, registratieopdrachten (turf de komende week eens hoe vaak het probleem speelt) en vragenlijsten breng je samen met je partner in kaart wat er nu eigenlijk aan de hand is.
Daarna leer je technieken om deze problemen aan te pakken. In relatietherapie leren partners onder andere:
• zichzelf en hun partner beter kennen, waardoor ze inzicht krijgen in hoe hun relatieproblemen ontstaan (en in stand worden gehouden);
• effectiever en beter met elkaar te communiceren, zodat ze op constructieve wijze kunnen aangeven wat ze van elkaar willen of nodig hebben;
• signalen te herkennen om minder snel in een destructieve ruzie-spiraal of koude oorlog gezogen te worden;
• op een efficiëntere manier steun en emotionele bevestiging aan elkaar te vragen.
In het beste geval leer je hierdoor je partner en jullie relatie herwaarderen en lukt het om een frisse (her)start te maken.
Wat doet een goede relatietherapeut?
Als je iemand van straat plukt en de bovenstaande tools geeft, zal deze persoon niet direct een goede relatietherapeut worden. Daarvoor zijn een aantal vaardigheden nodig die ik hieronder beschreven heb.
Een goede therapeut biedt allereerst een veilige thuishaven waarin beide partners hun kant van het verhaal kunnen doen. Relatieproblemen zijn zelden een kwestie van ‘de schuldige’ aanwijzen. Een goede relatietherapeut doet dus zijn uiterste best om onpartijdig te blijven.
Relatieproblemen worden namelijk bijna zonder uitzondering door twee partners gecreëerd en in stand gehouden. Het kan voor een partner soms extreem lastig zijn het eigen aandeel in de problemen te herkennen, maar niemand is alleen maar slachtoffer of dader. In de praktijk wijzen partners vaak boos of teleurgesteld naar elkaar én vaak is het precies dat vingerwijzen dat de ellende in stand houdt.
‘Waar de één gelijk krijgt, verliezen er twee.’
– Gezegde onder relatietherapeuten –
Omdat elke partner én elke relatie uniek is, zullen hun problemen dat tot op zekere hoogte ook zijn. De eerste fase van relatietherapie bestaat uit inzicht krijgen in de mechanismen die de huidige problemen in stand houden. Behalve een uitgebreide intake, is er vaak een korte periode van bewustwording nodig (bijvoorbeeld door het bijhouden van bepaalde klachten) voordat het zinnig is te werken aan een structurele oplossing.
Tijdens de intake komen onderstaande vragen aan bod:
• Wanneer en waardoor zijn de relatieproblemen begonnen? Hoe worden ze in stand gehouden?
• Zijn er situationele factoren en/of individuele klachten die de relatieproblemen versterken?
• Hoe communiceren de partners hierover met elkaar en hoe proberen zij gezamenlijk hun problemen op te lossen?
• Welke negatieve interactieve vicieuze cirkels spelen er tussen partners, en in hoeverre hebben de partners inzicht in hun eigen aandeel?
• Wat zijn de sterke punten van de relatie? Wat houdt de partners bij elkaar?
• In welke mate zijn beide partners bereid aan de issues te werken en aan elkaars wensen tegemoet te komen?
Een therapeut schetst vervolgens de mogelijkheden om hun specifieke situatie te verbeteren. Omdat het louter voeren van gesprekken zelden tot succesvolle gedragsverandering leidt, geven de meeste relatietherapeuten huiswerkopdrachten mee.
Soms gaat het daarbij om simpele oefeningen, zoals een nieuwe manier van communiceren aanleren, soms is er een rigoureuze ingreep nodig, zoals een tijdelijk ruzie- en verwijtenverbod of zelfs een time-out van de relatie zodat partners zich tijdelijk op zichzelf kunnen concentreren. Dat klinkt misschien paradoxaal, maar soms is een tijdelijke pauze nemen het beste wat een stel kan doen.
Individuele relatietherapie
Een relatietherapeut gebruikt niet alleen relatie-interventies, maar heeft ook een uitgebreid repertoire aan individuele therapietechnieken ter beschikking. Niet voor niets hebben de meeste relatietherapeuten een achtergrond als psycholoog.
Individuele therapie kan ook ingezet worden om de relatie te versterken. Er kunnen namelijk individuele klachten zijn die de relatieproblemen verergeren (zoals een depressie of driftbuien). In dat geval moeten die uiteraard ook worden meegenomen in de behandeling.
Vaak worden de klachten van de ene partner onbewust in stand gehouden door het gedrag van de ander. Dat kan op directe manier doordat een partner het zelfvertrouwen van de ander ondermijnt met kleinerende opmerkingen en acties.
Maar de invloed kan ook indirect zijn. Zo gebeurt het regelmatig dat de ene partner met de beste bedoelingen van de wereld de ander verzorgt en steunt waardoor die partner minder gemotiveerd is om zijn eigen problemen aan te pakken (‘Ach, je voelt je niet goed? Ik regel het vandaag wel voor je’).
Zo kan er tijdens individuele relatietherapie bijvoorbeeld gewerkt worden aan: zelfcontrole, assertiviteit, het leren stellen van grenzen en het aanpakken van depressieve klachten.
Verschillende vormen van relatietherapie
Een relatietherapeut kan een aanhanger zijn van één specifieke therapieschool. Emotionally Focussed Therapy is op dit moment waarschijnlijk de meest bekende therapievorm. Wat mij betreft kunnen goede therapeuten echter van verschillende therapiemethoden gebruikmaken. Ik noem er hieronder een aantal.
Directieve systeemtherapie is een praktische therapie waarbij de cliënten specifieke huiswerkopdrachten krijgen. De therapeut zal sturend optreden om de relatie weer in beweging te krijgen. Cognitieve gedragstherapie richt zich op disfunctionele gedachten (over relaties en zichzelf) en probeert de relatie te verbeteren met gedragsexperimenten die de partners samen doen.
Gestalt-relatietherapie is een afgeleide van de Gestalt-visie van Fritz Perls: dit is een no-nonsense therapie waarbij het eerlijk uitspreken van gevoelens centraal staat. Er is geen strak stappenplan of strategie: cliënten zijn vrij om zelf te ontdekken hoe ze hun relatie vormgeven. Deze therapievorm is vooral geschikt voor mensen wie de directieve manier niet aanspreekt en liever zelf het heft in eigen hand houden.
Emotionally Focussed Therapy (EFT) is vanwege de bekendheid van de Canadese relatietherapeut en bestsellerauteur Sue Johnson in korte tijd zeer populair geworden. Deze therapie richt zich vooral op de hechting tussen de twee partners. Wat mij betreft is deze therapievorm een goede aanvulling op bovenstaande therapieën. Beoefenaren van deze therapie lopen wel het risico dat ze de praktische problemen binnen de relatie te weinig aandacht geven. Daarvoor zijn de andere methoden weer beter geschikt.
In de praktijk zal een goede relatietherapeut losjes met zijn of haar protocol omgaan en kijken wat goed bij zijn of haar cliënten aansluit. Veel moderne therapeuten gebruiken technieken uit verschillende therapieën om het beste resultaat te bereiken. Wat mij betreft is dat ook de beste aanpak.
7 communicatietips die elke relatie verbeteren
‘Het grootste probleem in communicatie is de illusie dat er daadwerkelijk communicatie heeft plaatsgevonden.’
– George Bernard Shaw –
Relatietherapie zal niet in elke situatie direct nodig zijn. Bovendien is het niet voor ieder stel haalbaar om regelmatig een relatietherapie-sessie te doen. Daarom geef ik hieronder een aantal communicatietips waar je direct mee aan de slag kunt, zonder tussenkomst van een relatietherapeut:
Communicatietip 1. Maak vage verwijten concreet en positief
De kern van elk relatieprobleem klinkt ongeveer zo: ‘Ik voel mij tekortgedaan. Je geeft mij iets niet of te weinig.’ Dat ‘iets’ is dan bijvoorbeeld vrijheid, complimenten, aandacht, seks, de autosleutels.
In relatietherapie is het essentieel om te ontdekken wat dat ‘iets’ is voordat jullie vervallen in vage verwijten en eindeloze welles-nietesdiscussies. Pas als jullie allebei weten wat dat ‘iets’ is, kunnen jullie erachter komen of je dat iets aan elkaar kunt en wilt geven.
Partners gebruiken helaas vaak vage bewoordingen om te zeggen wat ze van elkaar missen. Ze kunnen urenlange discussies voeren zonder te specifiëren wat ze nu precies willen: ‘Neem me nou eens serieus.’ ‘Ik wil dat je er vaker voor me bent.’ ‘Ik wil meer qualitytime.’ ‘Ik voel me niet bijzonder voor jou.’
Partners denken soms te begrijpen wat de ander hiermee bedoelt. Tegelijkertijd vinden ze het frustrerend dat de ander niet wat duidelijker is. Duidelijkheid kan in een relatie bijna nooit kwaad, behalve in de siutaties die ik in tip 6 noem.
Communicatietip 2. Leer elkaars taal kennen
Als twee partners dezelfde woorden gebruiken, betekent het lang niet altijd dat die mensen ook hetzelfde bedoelen. Wat bedoelt je partner met liefhebben, eerlijk zijn, een opgeruimd huis, enzovoorts? Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Neem een opgeruimd huis: is dat één keer per week schoonmaken? Of drie keer? Is het de afwas doen en geen kleren laten rondslingeren? Of moeten de vloeren ook geveegd en gedweild? Misschien ziet je partner dat anders dan jij. Daar moet je dus achter komen, voordat je de ander allerlei verwijten naar het hoofd slingert als: ‘Je bent een smeerpoets!’
Communicatietip 3. Focus je op wat je wil bereiken
De belangrijkste twee vragen die je in al je communicatie als leidraad kunt nemen:
– Welk gedrag wil ik uiteindelijk bij de ander oproepen?
– Hoe communiceer ik het zo, dat de kans dat dit gebeurt zo groot mogelijk is.
– De vragen kun je ook samenvatten als: in wat voor relatie wil ik zitten en hoe vergroot ik de mogelijkheden die te krijgen? Dit is zo belangrijk omdat stellen vaak verstrikt raken in vicieuze cirkels. Pietje heeft iets verkeerd gezegd en Marietje pakt hem als straf daarvoor terug. Pietje laat dat niet over zijn kant gaan en komt ook weer met een vervelende sneer. Waarop Marietje weer reageert, etc.
Het doel is dan niet meer het streven naar een prettige relatie, maar een machtsstrijd die geen van beide partijen wil verliezen.
Hou het doel van jouw communicatie altijd in het vizier: een fijne relatie hebben waarin je elkaar begrijpt en steunt.
Communicatietip 4. Uit kritiek als een vraag of wens
‘Hoe meer jij denkt recht te hebben op aandacht, seks of liefde van je partner, hoe kleiner de kans dat je die krijgt.’
– Marcelino Lopez –
Een relatie is geen contract met absolute rechten en plichten, jouw partner is jou helemaal niets verplicht. En als je steevast niet krijgt waar jij behoefte aan hebt, dan kun je – in plaats van kniezen, klagen of schelden – misschien duidelijker leren aangeven wat jouw behoeftes dan precies zijn.
Bij voorkeur op een toon die uitnodigend is. Klaagzangen en verwijten zorgen er namelijk vaak voor dat je partner jou met gelijke munt terugbetaalt. ‘Jij vindt dat er iets aan mij mankeert? Dat komt goed uit, want ik heb ook nog wel het een en ander aan te merken!’
Het uiten van een wens of vraag zorgt voor betrokkenheid en vergroot de kans dat je partner positief reageert.
Don’t:
‘Weer op pad? Je doet veel leukere dingen met je vrienden dan met mij!’
‘Alsof jij de laatste tijd zo leuk bent om iets mee te doen.’
Do:
‘Vind je het leuk om vrijdag samen naar het strand te gaan? Ik heb die dag vrij.’
‘Ik zou met Marie gaan sporten, maar dat kan eventueel ook op woensdag. Ik bel haar zo even.’
Communicatietip 5. Maak goede afspraken
Het maken van heldere afspraken (waar je allebei echt mee instemt) is niets anders dan een manier om gekibbel en strijd voor te zijn. Op die manier hoef je niet elke keer opnieuw te vechten om iets van je partner gedaan te krijgen.
Een goede afspraak of regeling laat zien dat jullie allebei tenminste ergens goed over nagedacht hebben. Als jullie elke keer ruzie hebben om de afwas, dan laat dat zien dat jullie nooit echt de tijd hebben genomen om een goede afspraak te maken. Bijvoorbeeld: ‘Jij geeft in principe elke dinsdag de planten water. Als dat om een of andere reden niet lukt laat je me dat weten.’
Het bewijs dat je een goede afspraak hebt afgemaakt zou moeten betekenen dat je volgende keer geen ruzie krijgt. Als de afspraak voor jullie allebei goed voelt, hoef je niet steeds angstvallig op je strepen te gaan staan of boos te worden.
Schoonmaakroosters, taakverdelingen en concrete afspraken: het is goud voor elk samenzijn. Van een goede afspraak kan een stel jarenlang profijt hebben. Als jij en je partner een avond per week reserveren voor een leuke activiteit, hoeft je partner niet telkens te jengelen om wat leuks met jou te doen.
Spreek ook met elkaar af hoe je de regels handhaaft. Als een van jullie steeds de scheidsrechter moet zijn, werkt dat vaak averechts.
Communicatietip 6. Pas op voor de ‘wees spontaan’-paradox
Over het algemeen is eerlijke, directe communicatie (op vriendelijke toon) het meest effectief. Er zijn echter situaties waarin transparantie en directheid juist averechts werken. Dat gebeurt bij de zogenaamde ‘wees spontaan’-paradox.
Deze paradox ontstaat doordat een van beide partners een onmogelijke verwachting uitspreekt. Vaak wordt van de ander verwacht dat die iets doet én dat nog leuk vindt ook. Iets leuk vinden kun je natuurlijk niet afdwingen. Net zoals een gezellige sfeer, ontspanning of lust.
‘Je moet meer uit jezelf vertellen.’
‘Waarom lach je niet, het is een supermooie dag.’
‘Je moet meer initiatief tonen, alles gaat van mij uit.’
‘Ik wil dat je vaker belt, maar wel omdat je dat zelf wilt.’
‘Spreek mij vaker tegen: je hebt geen ruggengraat.’
Deze (niet als zodanig herkenbare) commando’s werken verlammend. De ander zal zich gedwongen voelen om op bevel initiatief te tonen, de partner tegen te spreken of interesse te tonen. Dat werkt averechts: de ander zal zich eerder terugtrekken of ergeren (waardoor de een nog meer commando’s afvuurt, enzovoorts).
Het is beter deze commando’s achterwege te laten en de ander op een meer indirecte manier te stimuleren: door vragen te stellen, iets voor hem/haar te doen, enzovoorts. De kans dat daardoor die leuke, geïnteresseerde sfeer alsnog ontstaat wordt dan al groter.
Communicatietip 7. Hou het positief
Negatieve en (verbaal) agressieve communicatie heeft een veel destructievere kracht dan partners zich doorgaans realiseren. John Gottman ontdekte in zijn liefdeslaboratorium het evenwicht om een relatie gezond te houden:
Elke negatieve uitwisseling (kritiek, schelden, kwetsen, negeren) staat in gezonde relaties tot vijf positieve interacties (complimentjes, aandacht, interesse, attent zijn).
Uit zijn onderzoek blijkt ook dat partners die elkaar adempauzes gunnen een betere kans hebben om bij elkaar te blijven dan stellen die een koude oorlog proberen vol te houden. Bovendien hebben eerstgenoemden minder last van gezondheidsproblemen. Spanning eist duidelijk zijn tol.
Mannen blijven, misschien onverwacht, langer met relatiestress in hun lichaam zitten dan vrouwen. Terwijl de vrouw klaar is voor verzoening, is de man nog aan het afkoelen. Veel mannen die als verwijt krijgen dat het ze geen bal interesseert of dat ze koud, kil en afstandelijk zijn, laten onderhuids een ander plaatje zien wanneer je hun hartslag meet. Vanbuiten lijken ze onverschillig, vanbinnen ervaren ze stress.
Deze afgestompte houding – ook wel ‘de muur’ genoemd – is een logische, fysieke reactie op de dreiging die ze voelen binnen de relatie. Eindeloze discussies zonder bevredigend einde, een koude oorlog of een muur van onverschilligheid zijn tekenen dat de liefde wordt uitgeput.
Binnen elke relatietherapie moet er één partner zijn die de eerste positieve stap zet. Anders is het onmogelijk om uit de impasse te komen.
Recente reacties