Hoe één positieve ervaring alles kan veranderen

Heb je vertrouwen in de toekomst? Reageer je ongemakkelijk als iemand in een volle tram je vraagt welke politieke partij je stemt? Eet je ecologisch? Vind je het belangrijk om goed belezen te zijn? Doe je je best om gezond en fit te blijven? Zeg je makkelijk ‘nee’ tegen verzoeken van anderen als het niet uitkomt? Maak je snel een praatje met anderen?

Jouw antwoorden op deze willekeurige vragen verraden enkele zaken die jij over jezelf en de wereld bent gaan geloven. Jouw veronderstellingen tezamen geven een voor jou logische kijk op het leven en sturen jouw gedrag. Jouw wereld- en zelfbeeld bepalen heel direct jouw dagelijkse acties en hoe je met anderen omgaat. Twijfel je aan deze invloed op je dagelijks handelen? Probeer je in te denken hoe het zou zijn als je overtuigd bent van een van de volgende veronderstellingen:

– Je hebt nog een maand te leven.
– Je bent de nieuwe Messias.
– Je hebt een miljoen euro gewonnen in de loterij.

Het zijn slechts woorden… totdat je ze gelooft. Op het moment dat deze gedachten als werkelijkheid voelen, bepalen ze hoe je je leven inricht. Het overtuigd zijn van de gedachten vertaalt zich in specifieke gevoelens, verwachtingen en acties en een voor jou specifiek gedrag.

Datzelfde gedrag wil je op sommige punten misschien veranderen. Je komt er dan niet onderuit een aantal van je huidige veronderstellingen onder de loep te nemen en uit te dagen. Klopt het wel echt wat ik denk? Of kan ik het ook vanuit een ander perspectief bekijken?
Je kunt van alles willen, maar verandering wordt bijna altijd tegengegaan door ingesleten, beperkende aannames over jezelf en je mogelijkheden. Sommige beperkingen – zoals een fysieke handicap – heb je te accepteren, andere zijn waarschijnlijk niets meer dan aangeleerde gewoontes. En die kun je dus veranderen. Maar niet zonder slag of stoot.

Stel dat je wat spontaner en charmanter zou willen reageren op de mensen die je ontmoet. Misschien weet je zelfs hoe dat eruit zou zien. Je weet bijvoorbeeld dat vrienden vaak om jouw grappen lachen. Dat zijn de mensen bij wie je je op de gemak voelt. Alleen vertaalt die wetenschap zich lang niet altijd naar je gedrag op een feestje met onbekenden, of wanneer je iemand aantrekkelijk vindt. Dan word je ineens hyperbewust van jezelf. Je voelt je geremd. Weerstanden komen ineens weer op. Je voelt je onhandig, misschien zelfs onaantrekkelijk.
Een heel ander voorbeeld. Veel werknemers worstelen met het woord ‘nee’. Ze hebben bijvoorbeeld een veeleisende baas die veel van hen vraagt. Meer dan ze aankunnen. Telkens nemen ze zich voor ‘nee’ te zeggen op het volgende rekwest. Totdat ze zichzelf weer tegen hun baas horen zeggen: ‘Ja, is goed, kijk ik wel even naar.’ Dat kan jarenlang zo doorgaan, totdat een burn-out hen dwingt om ‘nee’ te zeggen.

Het lastige is dat veel veronderstellingen niet overeenkomen met hoe we er in een rationele bui over denken. Veel mensen weten best dat anderen niet meer (of minder) waard zijn dan zijzelf, en toch gedragen ze zich daar niet naar. Ze laten anderen de agenda van hun leven bepalen. Ze weten dat het vriendelijk weigeren van het zoveelste verzoek van een baas best redelijk is, desondanks voelen ze dat ze ‘ja’ moeten zeggen. Uit angst dat de baas het toch niet begrijpt en een andere werknemer zal gaan voortrekken.
Veel mensen weten ook dat vliegen statistisch gezien een van de veiligste manieren van transport is. Hun neiging te hyperventileren als het zover is laat zien dat ze daar toch niet helemaal van overtuigd zijn.

‘Je kunt bijvoorbeeld overtuigd zijn dat alle zwanen wit zijn. Je hoeft er maar eentje tegen te komen die zwart is om dat geloof in duigen te laten vallen.’

Er is heel vaak een conflict tussen wat we voelen en denken. En het gevoel wint daarbij meestal. Het veranderen van oude gedragingen is daarom lastig. Ze voelen als van jouzelf, voortgekomen uit jouw overtuigingen. Ze zijn vervlochten geraakt met je identiteit en je kunt ze – zelfs als ze je tot last zijn – niet zomaar opzijschuiven.

Zoals je waarschijnlijk wel weet: ‘anders denken’ is niet genoeg. Om te veranderen moet je experimenteren met ander gedrag. Een periode waarin je eerdergenoemde ‘beperkingen’ bewust uitdaagt en test kan maken dat je andere dingen over jezelf gaat geloven. Je gevoel verandert pas als je nieuwe ervaringen opdoet die de oude veronderstellingen laten afbrokkelen.

Soms kan slechts één nieuwe ervaring in een keer een oude veronderstelling tenietdoen. Daar zit een eenvoudig principe achter. Je kunt bijvoorbeeld overtuigd zijn dat alle zwanen wit zijn. Je hoeft er maar eentje tegen te komen die zwart is om dat geloof in duigen te laten vallen. Ik dacht ooit dat ik nooit een samenhangend praatje voor een groep van meer dan vier mensen kon houden. Dat wist ik zeker. Helaas kon ik mijn afstudeerpresentatie niet vermijden. Ik moest – hopelijk voor het allerlaatst in mijn leven – de vernedering van mijn onkunde publiekelijk aangaan. Ik was overtuigd dat mijn goed voorbereide praatje in de soep zou draaien. Er was een slok wodka voor nodig om mijn zenuwen te kalmeren. Wonderwel ging het redelijk. Er werd zelfs gelachen om een grap.

Voor de andere aanwezigen was dit het zoveelste praatje waar ze verplicht bij moesten zijn, voor mij was het een overwinning. De deur naar een leven waarin ik iets durfde te zeggen in groepen. Het vermijden van de confrontatie met jouw angsten of weerstanden is jezelf de mogelijkheid ontzeggen om uit oude beperkende veronderstellingen te groeien en gelukkiger dan wel succesvoller door het leven te gaan. Vermijding is de slechtste strategie als je een vruchtbaarder leven wilt leiden. Alleen aan positief denken zelf heb je in veel situaties weinig, je moet positief handelen. Dingen op een andere manier doen is de koninklijke route naar verandering.

Doe jij waar je in gelooft? Geloof jij in wat je doet? Nee? Geeft niks. Gewoon nog een tijdje oefenen en doen alsof dat wel zo is. Dan komt geloof en gevoel samen. Slechts één positieve ervaring kan alles veranderen.