De wetenschap achter geluk, liefde en andere waanzin Over geluk, liefde en andere waanzin
(CREDITS)
Psychologie onder de loop. Credits: Emiliano Vittoriosi.

Samenvatting: Liefde in onze tijd en hoe die te vinden

Ik word af en toe gevraagd een lezing te geven naar aanleiding van ons boek Liefde in tijden van Facebook. Meestal doe ik dat niet. Ik houd namelijk niet van podia en microfoons, en ik ben bang mensen te vervelen met een rits open deuren en ontnuchterende feiten. Ik heb verder geen magisch inzicht of romantische boodschap over de liefde te delen. Dat geeft in interviews vaak ongemakkelijke antwoorden op serieuze vragen als: ‘Wat is de ideale partner?’ (‘Uh, die bestaat niet?’) ‘Hoe vind je een leuke partner? (‘Daten? Trial en error?’). Laatst heb ik me om laten praten door een sympathieke organisator van een congres. Of ik daar – ‘in ruil voor een goddelijke pizza’ – kort en krachtig wat inzichten uit mijn wetenschappelijke zoektocht naar liefde kan delen?

Voor degenen die er niet bij waren en geen zin hebben het boek te lezen, hier in sneltreinvaart mijn hoofdconclusies:

Liefde in de tijd van opa en oma
Het leeuwendeel van de mensen (dood of levend) zou vinden dat wij hier en nu de liefde en passie schromelijk overschatten. Ze zouden vinden dat we het onszelf onnodig moeilijk maken. Je hebt namelijk geen romantiek en passie nodig – dat is veel te vluchtig. Je hebt meer aan iemand die het dak repareert, een kast in elkaar timmert en de aardappelen haalt, of iemand die je kinderen baart en het huis schoonhoudt. De rest is meegenomen. Liefde en passie zijn pas heel recent het hoofdingrediënt van een relatie. Als je een paar generaties terug (in de negentiende eeuw) al mocht kiezen met wie je wilde zijn, dan was die keuze erg beperkt en liefde stond daarbij heel laag op het verlanglijstje. Daten was geen spannende, verwarrende activiteit zoals bij ons. Je had misschien een paar potentieel huwbare partners in je omgeving en daarvan waren gezondheid en werkkracht belangrijker dan fysieke aantrekkelijkheid of een charmante, aardige persoonlijkheid.

Hoe relaties een romantisch sprookje werd
Hoe we liefde ervaren is dus voor een groot gedeelte een cultuurding. De beperkingen die cultuur en religie ons eeuwenlang hebben opgelegd hebben de liefde werkbaar en duurzaam gehouden. Het vuur spatte er niet direct vanaf, maar toch, het werkte. In de vorige eeuw is ons beeld van de liefde en relaties echter drastisch veranderd. Verstedelijking, individualisering, emancipatie, anticonceptie en later legale abortusmogelijkheden hebben ertoe geleid dat liefde steeds minder een noodzaak werd en steeds meer een keuze. In de loop der jaren, naarmate de democratische principes van vrijheid en individuele verantwoordelijkheid verder raakten ingeburgerd, namen ook de individuele rechten en vrijheden in de liefde flink toe. Onder invloed van de hippies werd experimenteren met liefde en seksuele vrijheid een nieuwe norm. Liefde werd steeds meer een feestje om te vieren, minder een instrument om een gezin mee te stichten. Dat maakt dat we tegenwoordig torenhoge verachtingen hebben.

Hoe hoge verwachtingen de liefde doden
Een moderne definitie van de liefdesrelatie? Twee mensen met verschillende persoonlijkheden, achtergronden en verlangens die proberen elkaar vrijwillig zo lang als mogelijk te bevredigen op emotioneel, seksueel, intellectueel, vriendschappelijk en huishoudelijk niveau. Het liefst zonder pauzes en seksuele inmenging van derden, vaak in het hetzelfde huis. Een hachelijk project als je het zo bekijkt. Eentje dat zelfs de meest stabiele, harmonieuze mensen regelmatig met elkaar in conflict zal brengen en tot momenten van waanzin zal drijven. Hoe meer twee mensen van elkaar verwachten, hoe intenser, maar ook ingewikkelder en teleurstellender hun relatie zal zijn. Eén ding is zeker: hoe specifieker, uitgebreider of tegenstrijdiger de verwachtingen over een relatie zijn, hoe groter de uitdaging een partner te vinden die daaraan kan (en wil) voldoen. Daarom is het handig als partners een beetje op elkaar lijken, hetzelfde over dingen denken en elkaar – daardoor – begrijpen.

Partnerkeuzestress
In Amsterdam is momenteel zo’n twee van de vijf mensen tussen de vijfentwintig en veertig alleenstaand. Veelal leuke, creatieve, aantrekkelijke singles die in een stad wonen waarvan een groot deel ook leuk, creatief, aantrekkelijk en single is. De meesten daarvan willen een fijne relatie. Hier klopt iets niet. Natuurlijk, er is sprake van zelfselectie: steden trekken studenten, ambitieuze singles en vrije vogels aan die op het moment dat zij een partner hebben en een gezin willen stichten weer wegtrekken. Dat verklaart een deel van de singles. Maar er is meer aan de hand. Keuzestress! Psychologen en opvoeders weten allang: als je een mensenbrein veel concurrerende opties geeft, verlamt het. Het kan niet de gevolgen van alle keuzes overzien en vindt daardoor geen van de keuzes bevredigend. Het brein probeert spijt te voorkomen en blijft eindeloos in cirkeltjes ronddraaien. Meer dan vijf, zes opties maakt niet gelukkiger.

Waar twee generaties geleden de liefde nog in een vissenkom werd gemaakt – je had slechts de keuze uit een paar huwbare partners in je dorp – hebben we tegenwoordig de oceaan die internet heet tot onze beschikking. Zelfs wanneer je als kluizenaar leeft of ziek thuiszit met diepdonkere wallen en een druipneus kun je aandacht voor jezelf opeisen met een knap profielfotootje en pakkend tekstje. Op elk tijdstip van de dag. Je kunt alleen in Nederland al kiezen uit driehonderd datingsites en talloze sociale netwerksites. We denken dat geluk synoniem is met meer keuzevrijheid. Wij vinden dat het allerhoogste goed. Elke dag opnieuw worden we geconfronteerd met talloze beslissingen die ons geluk moeten vergroten. Te beginnen met de kleur van het koffiekuipje, eindigend met onze favoriete tv-serie. Ook in ons liefdesleven mogen we – sinds hippies, anticonceptiemiddelen en geëmancipeerde vrouwen de weg vrijmaakten – improviseren hoe we liefhebben, met wie, hoe lang en hoe vaak. Totdat de liefde op is, dan zoeken we verder. Dit is de paradox van de keuze. Juist het hardnekkig zoeken naar de beste optie houdt ons ongelukkig in de liefde. Om liefde een kans te geven moeten we – af en toe – stoppen alle lijntjes open te houden.

Voor- en nadelen van online daten
Online mensen ontmoeten heeft voordelen. Vooral wanneer je in je dagelijkse leven weinig kandidaten tegenkomt. Daarnaast kom je mensen tegen die je normaal nooit zou tegenkomen – bijvoorbeeld omdat ze in Apeldoorn wonen, aan handboogschieten doen en nooit in het café hangen. Dat is hartstikke leuk natuurlijk. online daten vergroot je kansen een partner te vinden. Aan de andere kant laat onderzoek zien dat sommige online daters pas echt aan keuzestress leiden. Criteria als uiterlijk, lengte, opleiding, BMI worden veel belangrijker dan normaal. Hoe meer mensen te kiezen hebben, hoe oppervlakkiger de selectie-eisen worden. Kan ook niet anders: je wilt ook een keer aan daten toekomen. ‘Een man kleiner dan 1,80, met mbo-opleiding en wegtrekkende haargrens’ krijgt van van mijn kennis Mira geen enkele kans meer. Op een datingsite althans. Haar ex-vriendje – ‘mijn grootste liefde tot nu toe’ – zou ze in het echt nooit hebben ontmoet als ze op zijn profieltje zou afgaan.

Voor perfectionisten en twijfelaars – een groep die groeit naarmate de mogelijkheden toenemen – is het een hele uitdaging gelukkig in de liefde te zijn. Veel keuze hebben maakt ons perfectionistischer en oppervlakkiger – we willen de knapste, slimste of succesvolste die we kunnen krijgen in plaats van degene met wie we goed kunnen opschieten. En als jij er wel uit bent, dan wellicht de ander weer niet. Al die mogelijkheden doen ons collectief het hoofd op hol slaan.

Gearrangeerde huwelijken versus liefdeshuwelijken
Huwelijken die gebaseerd zijn op liefde beginnen vaak goed als het gaat om het ervaren van intimiteit en verbondenheid, maar de ‘cijfers’ dalen behoorlijk na verloop van tijd. Gearrangeerde huwelijken beginnen met een lager gevoelscijfer, maar groeien naar het niveau waarmee de liefdeshuwelijken begonnen. Lastig voor te stellen misschien, maar er zijn aannemelijke redenen voor te bedenken. Relaties waarin passie en chemie de boventoon voeren zijn op de lange duur minder stabiel dan relaties waarin vriendschap en een overeenkomstige basis centraal staan. Je kunt ervan uitgaan dat uitgehuwelijkte partners (noodgedwongen) vaak veel gemeen hebben qua normen, waarden en herkomst. Een belangrijkere reden: in ‘liefdeshuwelijken’ liggen de verwachtingen hoger, waardoor partners eerder teleurgesteld raken. Verliefdheid als basis van een relatie is vragen om teleurstelling. Je begint in de zevende hemel en alles wat daarna komt lijkt al snel schraal. Al is het maar omdat je lichaam de chemie achter de roes niet kan blijven volhouden.

Wie eindigt met wie?
Wat nu precies de vonk doet overslaan tussen twee mensen is lastig te beantwoorden. Stom toeval en timing blijken daarbij heel belangrijk. Lust, verliefdheid en hechting worden in gang gezet door verschillende hersencircuits Zo drijft een speciaal ontworpen lustcentrum ons op zoek te gaan naar seks, het verliefdheidscentrum doet ons onze aandacht voor langere tijd richten op één bepaalde partner en het hechtingcentrum zorgt ervoor dat wij lang genoeg bij die partner blijven om voor jonge nakomelingen te zorgen. Deze ingewikkelde chemie wordt aangedreven door biologische, toevallige en aangeleerde tragers. In de praktijk vinden de meeste mensen een partner met dezelfde etnische en sociale achtergrond, met een vergelijkbare intelligentie, opleiding, aantrekkelijkheid, overeenkomstige normen en waarden. Het is logisch te veronderstellen dat die mensen sowieso al in elkaars buurt verkeren, wat de kans vergroot dat zij elkaar zullen vinden.

Naast deze en andere voor de hand liggende evolutionaire redenen om mensen te vallen (zoals gezondheid en schoonheid) zijn er nog allerlei situationele toevalligheden die bepalen of we iemand leuk vinden. Zo wordt het archetype van de ideale partner door toevallige ervaringen in onze vroege jeugd bepaald.Psycholoog John Money stelt dat we vanaf ons achtste levensjaar een soort mentale blauwdruk van onze ideale liefdespartner ontwikkelen. Je guitige campingvriendje, het meisje met de lieve glimlach of je favoriete tv-held kunnen de eerste vlinders in je buik laten ontstaan.

Ook allerlei toevalligheden in het hier en nu zijn van belang voor de aantrekkingskracht. Zo worden we – over het algemeen – eerder verliefd op mensen die aardig voor ons zijn en die ons ook aantrekkelijk en leuk vinden. We staan over het algemeen meer open voor liefde als we in een kwetsbare of nieuwe fase van ons leven zijn belandt. Bijvoorbeeld omdat we naar een nieuwe stad zijn verhuisd of een nieuwe baan hebben. Maar zo groots als een verhuizing hoeft het geeneens te zijn. Alles wat het lichaam opwindt of mensen uit hun normale evenwicht haalt – zoals een ongemakkelijk momentje waarbij per ongeluk koffie over elkaar heen wordt gemorst – kan mensen meer ontvankelijk voor elkaar maken.

Opposites atrract? Gelukkig niet.
Een groot misverstand is dat tegengestelden elkaar aantrekken. In de praktijk vallen de verschillen inderdaad meer op dan de overeenkomsten, maar uiteindelijk zijn het de overeenkomsten die ons aantrekken en bij elkaar houden. Wij vinden mensen die qua persoonlijkheid en uiterlijk op ons lijken interessanter als het gaat om relaties en vriendschappen. We worden meer gedreven door herkenning dan de zucht naar het onbekende. Zo vinden de meeste mensen iemand aantrekkelijker naarmate deze meer dezelfde gezichtsverhoudingen heeft als zijzelf. Oer-psycholoog Freud had gelijk dat wij vaker vallen op mensen die enigszins op onze vaders en moeders lijken. We zien graag enige genetische en familiale verwantschap in onze partner.

De waan van verliefdheid
Verliefdheid is een pure harddrug. Onder invloed daarvan kan samen een patatje eten in het felle tl-licht van een snackbar voelen als dineren in een vijfsterrenrestaurant bij het haardvuur. Waarom is dit zo? De evolutie is niet gebaat bij twijfelaars en verliefdheid is dé manier om alles te negeren en helemaal op te gaan in de parendans. Dat vergroot de kans op succesvolle voortplanting. Als iemand aan jouw liefdesideaal voldoet, laat je lichaam je dat onomwonden weten. Verliefde mensen willen maar één ding: bij hun geliefde zijn. Het is een obsessieve focus die maakt dat we één persoon interessanter, mooier, leuker, beter vinden dan de overige zeven miljard mensen op de planeet. Een heerlijke waan waar werk, studie en andere relaties onder kunnen lijden. Zeker nu we ons tegenwoordig niet meer door anderen (sociale druk, cultuur, religie) laten vertellen met wie we verkering moeten hebben is verliefdheid het sterkste bindmiddel dat we hebben. De roes maakt dat twee mensen met elkaar willen versmelten, dat ze eigenschappen en liefhebberijen van een partner accepteren die ze normaal als afstotelijk ervaren en dat ze bereid zijn te investeren in een gezamenlijke toekomst. Vrouwen krijgen, als ze verliefd zijn, meer zin in seks doordat het de productie van testosteron stimuleert, terwijl dit bij mannen juist andersom is. Hierdoor blijven zij gefocust op één vrouw en neemt hun drang tot ‘jagen’ af. Verliefdheid laat mannen en vrouwen iets meer op elkaar lijken.

De ideale partner
Die bestaat dus niet. We weten misschien best dat de partner die ons op alle fronten kan bevredigen een mythe is. Maar omdat we graag monogaam zijn, hopen we toch dat onze levenspartner aan zo veel mogelijk verschillende verlangens beantwoordt. Je moet in de zoektocht ergens een grens trekken, anders kom je nooit aan de bak. Het is goed te realiseren dat wat we zoeken en vinden in een partner altijd een compromis zal zijn. Sterker, elk mens is per definitie een compromis. Sommige eigenschappen kunnen per definitie niet in één mens bestaan en sommige combinaties van eigenschappen komen weinig voor. Lieve, zorgzame mannen worden bijvoorbeeld niet zo snel succesvol en rijk, daarvoor heb je nu eenmaal ook een beetje competitiedrang, frustratie en agressie nodig. Mannen die zorgzaam én succesvol en rijk zijn, zijn vaak bezet of hebben extreem veel keuze en stellen hoge eisen. Een hoog libido maakt vreemdgaan waarschijnlijker. Succesvol zijn in je werk gaat vaak samen met minder aandacht voor een partner.

Hoe kom je aan een leuke partner?
Nu komen de open deuren en clichés (uiteraard wel wetenschappelijk onderzocht): 1. Gelukkig zijn zónder partner is de beste manier om er eentje te vinden. Waarom? Geluk trekt geluk aan. Gelukkige mensen lachen meer en dat is aantrekkelijk. Gelukkige mensen trekken er meer en vaker op uit. Gelukkigen worden minder krampachtig als ze weer eens met een aantrekkelijk iemand praten. Enzovoorts. Kortom, mensen die heel graag een leuke partner willen, vinden die minder snel. Ben je niet zo gelukkig? 2. Doe gewoon alsof je het wel bent, ga erop uit en ontmoet alsnog mensen. Behalve dat je daadwerkelijker iets gelukkiger wordt als je dóet alsof je gelukkig bent, laat onderzoek naar geluk zien dat mazzelaars en geluksvogels niet per se knapper, intelligenter, charmanter of leuker, ze doen gewoon meer. Het is geen magie dat ze meer kansen in het leven krijgen en benutten, het is statistiek. Ze zijn vaak op het juiste moment op de juiste plek omdat ze gewoon op meer plekken komen. Tot slot. 3. Wees niet te perfectionistisch en staar je niet blind op een ideaalbeeld. Natuurlijk, seksuele aantrekkingskracht en een fijne geestelijke klik zijn essentieel. Als je weinig passie, lust en liefde voelt dan zijn jullie misschien niet voor elkaar gemaakt. Maar je hoeft die gevoelens niet meteen in heftige intensiteit te hebben. Geef ook mensen een kans die niet direct aan jouw ideaalbeeld voldoen. Nogmaals, de perfecte partner bestaat niet. Gelukkig maar – hoe saai zou dat zijn?

Dit artikel is samengesteld uit de volgende artikelen:

Was liefde vroeger eenvoudiger?
Waarom de een en niet de ander?
Gids voor langdurig samenzijn
Liefde en het keuzeprobleem
Hoe vergroot je dat een date je geliefde wordt?
Bestaat de ware? Heeft iedereen een soulmate?
Hoe onderzoek naar therapie de liefde verandert

Heb je iets aan dit bericht gehad?

Of draag je Psychologisch.nu een warm hart toe?

Misschien vind je het dan leuk om een donatie te doen!

Ja, ik doneer!
base-psy

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.